27. Zeuk het möör op: NACH ---------- NIEFELEN

nach: nacht – Hee kump as een dieef in de nach. Gotisch: nahts

nachens, ‘s nachens: ’s nachts, in de nacht – Dagens werk ik, nachens härk ik.

nachtoele: nachtuil, nachtvlinder – Iej hebt nachtoelen en nachtoelen! Ned.: uil = vogel.

naer: misselijk, beroerd, akelig – Ik veule mien naer. Wat een näre keerl!

nakend: bloot, naakt, kaal – Wat een nakende boel is het hier! Döör stond ik in mien nakende baste. Gotisch: naqaths = bloot.

nakendeersken: sneeuwklokje, blote kontje – Februäri en de nakendeerskes bleujt al.

nègel: spijker, nagel – Sloat de nègels goed op de kop. Ik zal oe de nègels es èven knippen.

nègelholt (1): runderrookvlees uit de bovenbil – Nègelholt wördt opehangen met een nègelholt (2), een holten spieker diee deur het vleis wördt edreven.

negenwèkers: vroege aardappel (ook verbouwd in Salland) – In negen wèken komt ‘Opperdoezers’ al töt wasdom; dit mot al zoo wèèn sinds 1860, he’k pas vernommen.

negosie: koopwaar (voor straathandel) – Hee kump hier al jören met zien negosie an.

neimesjiene: naaimachine, scheldnaam voor publieke vrouw – Neimesjienes bint tegenswoordig nog steeds elektrisch en der wördt nog een boel gebruuk van emaakt.

neisteren: kleine naaiklusjes verrichten – “Kom”, zei Moder, “ik modde neudig an ’t neisteren an”.

nekke: nek, hals – Hee kik mien met de nekke an. Doot een dasse um de nekke; ’t is kold.

nemmen: nemen – Het is nemmen, nam, nammen, enommen (enoamen). Gotisch: niman, nam, nemum, numans.

nering: bedrijf, broodwinning, tegenstroom, draaikolk – Iej mot de tering nöör de nering zetten. Hee is verdronken, deurdat e in een nering terechtekwam. Ned.: nering < neren = zich voeden. Ned.: neer = draaikolk, tegenstroom.

netten: neten, luizeneieren – Het köpken van de kleine meid zat onder de netten.

neudig: nodig – A’k oe neudig hebbe, roop ik oe wel. Moder, ik mot zoo neudig!

neugen: uitnodigen – Loat oe nieet neugen en tast toe.

neuze: neus – Jeukt oew neuze ook zoo as mien jeukerige neuze jeukt?

nève: neef – Ene nève heb ik möör. Wat wi’j oke, ik hadde möör ene ome.

nichte: nicht, ook aanduiding voor homoseksuele man – Nève en nichte vrit lichte! Diee nichten bint met mekäre getrouwd.

nieds: opvliegend, streng, jaloers – Mien vader was een niedse keerl, streng möör eerlijk. Wèès nieet zoo nieds; iej kriegt het oende ook wel! Ned.: nijd = woede, jaloezie; Oldsaks.: nith.

niefelen (of-, vo®t-, weg-): kapen, gappen, stelen – Ik was vrogger gin braven: ik hebbe mien vrindjes heel wat ofeniefeld.

26. Zeuk het möör op: MIEGE ---------- MUUSKEN

miege: pies, urine – Ik mos’ een pötjen miege veur sukeronderzeuk meebrengen.

miegen: piesen, urineren – Hei’j mien toch het hele bedde weer onder emiegd!

miemelen: peinzen, mijmeren, suffen – Hee zit de hele dag möör te miemelen.

mien: mijn – Dat is van mien. Iej hielpen mien. Mien boken likt döör. Ik redde mien.

Mien(d)end(e): mijne, mijnen – “Da’s het miendende”. – “Nee, de mienend”.

mier: veeziekte, hekel, afkeer – Ik heb de mier an lieegen! “Krieg veur mien pärt de mier! Dan kui’j krabben!” riep de boer.

miere: mier (insect), mierik (lepelblad) – Op de miere kroapen de zwärte mieren.

mieren: prutsen, wriemelen, knoeien – “Doot es wat an oew fietse en lik ter nieet zoo mee te mieren”, zei Vader tegen mien.

miete: (hooi)mijt – Der zit breuj in de miete! Wiej sloat hem helemoale uut mekäre!

minne: duivin – De minne zat rustig te broden. Middelned.: minne = zoogster

minnigheid: kleinigheid – Hee is mien nog drieeduzend euro schuldig. Gin minnigheid!

moal: maaltijd, keer – Moder, dat was een lekker moal! Kom nog es een moal. (Twents)

möältjen (mööltjen): maaltje (maaltijd) – Een mööltjen sniebonen; een lekker mööltjen. Verkleinwoord van moal, dus met umlaut.

moand: maand – Volgende moand begint de lente. Oldsaks.: manoth.

moat: maat, collega, vriend, kameraad, makker – Hee is nieet enkeld mien werkmoat, möör tèvens mien moat.

moate: maat, afmeting, grootte – Hier hebt ze kleding töt in de grootste moaten. Iej meugt gin vis onder de moate vangen; ondermoatse vis mo’j teruggezetten.

moek: mok (paardenziekte) – Een peerd met moek an de benen kan plooivorming en verdikking van de huud deur zwelling kriegen. ‘Mok’ naast ‘muik’ = ‘meuk’: week, zacht.

moeken: knoeien, slecht afwerken – Wat lig iej in het donker te moeken? Dat värfwärk wördt op diee maniere nieet goed!

moekepoten: zachte, weke, gezwollen benen – De vrouwe van onze greunteboer had moekepoten van het lange stoan.

moer: voedster, moeder(-konijn, -haas) – Het menneken van de moer is een rammelaer.

moeren: vernielen, beschadigen – Iej hebt diee platenspöller totaal emoerd.

moes, muusken: muis, muisje – Dat is gin moes! Dat is een muusken! Verkl.w. met umlaut.

moezen: muizen, aardappelras – Hebt de moezen an de moezen zitten te muizen?

mokkel: lekkere meid – “Kiek es wat een mokkel!” riep geile Piet. Middelned.: mocke = zeug, lichtekooi; verkl.w.: mockskijn.

molder: klerenbak, -zak: Mien vader bewaerden zien geperste broken nieet in de molder.

mölle: molen: De olde mölle in Battum is nog altied in bedrief.

möllen: snijden met de snijbonenmolen – Nieet völle mensen mölt de sniejbonen noe nog in 2015.

möllepeerd: molenpaard, grote zware vrouw – Hee was een onderdeurken, zee een möllepeerd.

motorbolle: K.I. – medewerker op motor – Is de motobolle al langes ewest? (Wurdboek van de Fryske taal).

motte: zeug – Ellef biggen had de motte; de beer had het weer goed edoan.

muffen: stinken, muf ruiken – Zit iej weer te muffen, voele stinkerd?

muite, meujte: Wa’k hier verdieene, is de muite van het opstrieken nieet weerd.

Muizen, muzen: smikkelen as een muusken – Moder keek lachend rond azze wiej zatten te muzen.

mulder: molenaar, meikever – De ene mulder is an’t malen, de anderen zut ze vlieegen.

mundig: mondig, meerderjarig – “Met achttiene bi’j mundig, jonge!” zei Opa.

munne: zeelt, puitaal, volksnaam voor kopvoorn – Der wier vrogger nog wel es een munne uut den Iesselt eslept. Ned.: meun (genoteerd in 1617); Fries: meun; Lit.: menkè (kabeljauw).

mundjen, möndjen: mondje – Ieder pundjen geet deur het mundjen. Verkl.w. met umlaut.

muusken: muisje – Het muusken zat an de keze te knabbelen. Verkl.w. van moes (umlaut).

25. Zeuk het möör op: MÈMEN ---------- MIDDELSTE(N)

mèmen: zeuren, zaniken – Lik toch nieet zoo te mèmen, jonge! Ned.: memmen = vervelend kletsen, leuteren.

mèmerd: zeurkous – Diee mèmerd zeurt möör deur oaver zien kinder diee nooit komt.

memme: tepel – Het dierken kon bie zien moderzeug de memme nieet vinden. ‘An de achterste memme liggen’ = Altied achteresteld worden bie anderen.

mennigsten (hoe-): hoeveelste – De hoemennigsten is het vandage. Het hoemennigste kind bin iej van Van Noessel?

menövers: legeroefeningen, manoeuvres – Mien ome hef in de mobelezasie van negenendertig heel wat menövers mee-emaakt. Frans: manoeuvre = handgreep. Latijn: manus (hand) + operari (werken, bezig zijn)

mense, mensken: mens (vrouwspersoon), mensje – Dat mense bemeujt haereigen oaveral mee. Wat een lieef mensken! Oldsaksisch: mennisko; Gotisch: muns = gedachte.

mensenschiew: mensenschuw – Zee is zoo mensenschiew dat ze zich nooit löt zieen!

merakel: wonder – Hee sloeg met zien wagen driee keer oaver de kop; een merakel dat e nog lèèft. Frans: miracle = wonder.

merakels: wonderlijk, bijzonder, ondeugend – Merakels mooi! Iej bint een merakels jonk!

mère: vrouwtjespaard – Disse mère hef pas een dood veulen ehad. Oldsaksisch: meriha. Frans: mère = moeder; jument = merrie.

merelle: morel (kers) – Diee merellen bint zoo zoer as kriet. Kiliaan , 16^de eeuw (Etymologicum Teutonica Linguae): amarelle, MARELLE).

merode; op merode: deugnieet, schelm; de hort op, uit stelen, op marode – Diee vent is elke nacht op merode. Dat mèken is deurlopend op merode. Frans: maraud = schelm; marauder = stropen, plunderen. Was Willem de Mérode Willem de Schelm? (ps. van W.E. Keuning).

meschiens, misschiens: misschien, wellicht – Meschiens hef e gelieke. Middelned.: machschien = mag geschie(de)n = kan gebeuren.

mesjester, mesjister, mesister: manchester katoen, ribfluweel – Mesjester kwam uut de stad Manchester in Engeland. Werkluu droegen meestal mesjester broken.

met: mede, mee – “Ik goa met hem met”. – “Goa’j nieet met mien mee?” Oldsaksisch: mid.

mèten: meten – “Hebt ze dat land noe op-emèten of op-emoaten?” – “Mot iej weten!”

mèter: meter, iemand die meet, apparaat dat meet of telt – landmèter, gasmèter, baromèter.

metworst: worst van gehakt varkensvlees – “Een kort gebed en een lange metworst!” zei Vader altied an toafel. Engels: meat = vlees, spijs, kost, voedsel.

meu: moe, vermoeid – Op mien elektrische fietse word ik nieet gauw meu. Oldsaks.: mothi.

meug: lust, zin – “Ieder zien meug”, zei de vegetäriër, en hee vrat rauw grös.

meugen: mogen, houden van – “Ik mag oe wel”, zei het deerntjen. Wiej meugt niks meer!

meuj(e): tante, moei – Mienemeuje was een hele lieeve tante! Ned.: moei = tante, stiefmoeder.

meujte: moeite – Noe ‘k older worde, begint lopen mien meujte te kosten. Meujte is femilie van meujlijk, meu, vermeujen en goa zoo möör deur.

mewe, meeuwe: meeuw, zwemvogel – De mewen gapten mien het vleis nog van het bord! Middelned.: mewe

meze: mees – De koolmeze, de pimpelmeze, de kuufmeze, het bint alle driee mooie zangvögeltjes. Middelnederduuts: mese.

meziek: muziek – “Wöör is e?” – “Met de meziek mee”. – “Dus iej weet oke nieet wöör of e is”. --- “Kan diee köttel al wat lèzen?” – “Der zit wel meziek in!” Muziek < muze.

middel: midden – Middel lig middel tussen Dèventer, Olst, Broekland en Wesepe.

middeldeur, middendeur: doormidden – Ik brèke diee ellekoke middeldeur.

middelste(n): midden – Hee hef graag het middelste met de beide enden! Zee hadden bie Jansen zeuven jonges; Geit was de middelsten. Oldsaksisch: middi dag = middag.

24. Zeuk het möör op: MAGE ---------- MELKERD

mage: maag – Zien gedrag lei mien zwöör op de mage. Oldhoogduuts: mago

maken: doen, verrichten, fabriceren, repareren – Dat kui’j nieet maken, jonge! Wat hee zut, kan e maken. Kui’j mien fietse nog maken?

malengeren, malingeren: slenteren – In de jören vieftig van de twintigste eeuw malingerden wiej as opschöttelingen in groepjes deur de ‘Lange Bee’. Ned.: maling = maalstroom.

maltenterig: kleinzerig – “Noe nieet maltenterig wèèn”, zei Moder, En ziee deej een scheutjen jodium op de schaafwonde. Frans: mal = pijn; tendre = gevoelig, teerhartig.

man: koosachtervoegsel bij (jongens)namen – Geitman, Henneman, Janman, Pieterman; Ook: Vaderman, Moderman. “Dat had e van Moderman eleerd”, las ik es ärgens.

manges, mangs, smangs: ondertussen, langzamerhand, soms – ’t Wördt manges tied um noa huus te goan. Manges zekt ze smanges en smanges zekt ze manges.

märgen, märn: ochtend, morgen – In de märgen liepe wiej nöör huus. Märn komme wiej nieet.

märkoale, merkoale: Vlaamse gaai, meerkoet – De ene märkoale is een grappenmaker, want hee bootst diergeluden noa en wier nöör ‘Markolf’ eneumd, een Middeleeuwse schertsfiguur. De tweede merkoale zwemt nog steeds op ‘meren’ en plassen.

mä®t, me®t: stront, kak – Döör he’k mert an, ’t verschèèlt mien niks. Frans: merde.

Mä®t(t)elaersbrugge: Martelaarsbrug, vroegere Pothoofdsbrug – De Märtelaersbrugge was een dreibrugge, diee nog welens mankementen had: wat een gemier en gemärtel!

mä®t(t)elen: martelen, pijnigen, tobben – In den Tweede Wereldoorlog hebt de moffen der wat of emärteld! “Lik toch nieet te mieren en te märtelen, iej kriegt diee slag nieet meer uut het fietsrad”, zei de vader tegen zien zönneken.

medal(lie)(je): medaille, onderscheiding – “Een oorlogsonderscheiding? Diee blikken medallie?” zei e minachtend.

meerpoete: meerval, visduivel – Der zit legio meerpoeten in de Donau, zekt ze. Vlaams: puit = kikvors.

meerderwègens: op meer dan één plaats – In Dèventer bint ter meerderwègens èèthuuskes.

meepenning, meepennink, goospenning: godspenning – Begin mei, op den eersten woensdag(?) (goosdag = feitelijk wodansdag?) wier met boerenknechts en -meiden een nieje mondelinge ofspraak emaakt um zich weer een jöör te verbinden an een boerderieje of bedrief. Ze ontvingen dan een handgeld: de mee- of goospenning. (Ziee ‘Goosdag’, “columns Deventer Dagblad”, deur G.W. Kuijk).

meestewègens: op veel plaatsen – In Dèventer stoat meesteweggens bomen en struken, in woonwieken oke. Het was een keer de ‘greunste stad’ van Europa.

meiboom verteren: pannebier drinken – De pannen likt op het nieje huus! Döör mot de meiboom op verteerd worden! Zet de takke op de nok! En dan pannebier!

meien: maaien – Het grös meiden wiej vrogger met de zeise, de rogge met de zichte.

meiken, mèken: meisje – “Mien eerste mèken heetten Meike”, zei Mike.

meiwörm, mulder: meikever – As jonges dejen wiej de mulders iezergören um de poot en lieten ze dan vlieegen.

meizeumken: meizoentje – Meizeumken kump van ‘madesoete’ of ‘madeliefje’, wat ‘weidelieefken’ beduujt. Leuk hè? Ned.: made = weide; zoet = lief; zoen = kus.

melluk: melk – Melluk is goed veur elluk, möör nieet veur Jan: diee pist ter van! Oldsaksisch: miluk.

mellukrik(ke): melkrek – Iej mot de mellukbussen op de kop op het mellukrik zetten.

melte: hom – Melte en kuut lèvert heel wat kleine viskes op. Ned.: milt = hom; Eng.: milt.

melterd: mannetjesharing – “Ik wil der melterd of kuterd van hebben”: Ik wil weten hoe of de zaak in mekäre stek. Ned.: melter; kuiter = vrouwtjesvis, met name vrouwtjesharing. Bekende Nederlandse uitdrukking: ‘Ik wil er haring of kuit van hebben’.

23. Zeuk het möör op: LIEK ---------- LUZENET

liek(e): lijk (dode), gelijk, recht, waterpas, in evenwicht – Ik zagge dat ter een liek uut den Iesselt evist wier. Middelned.: like, lijc. Gotisch: leik (uitspreken als ‘liek’) = lijf, vlees. Iej mot het bedde lieke trekken. Diee vloere lig nieet lieke. De schoalen van diee wèègschoale hangt nieet lieke. Gotisch: ga-leikan = vergelijken.

lieken: lijken, bevallen – Dat lik närns noa! Oew gedrag lik mien nieet. Gotisch: leikan = bevallen.

liekstee: litteken – Hee had een liekstee midden op zien veurheufd: gin gezichte.

liemgä®de, -gä®deken: lijmstok, -stokje – Het verkleinwoord hef umlaut natuurlijk.

liende, liene: lijn, touw – ’t Wasgoed geet in de dreuger en nieet an den liende.

liero: sliert, slang – “Liero!” riepe wiej onder het schaatsen en wiej maakten een lange sliert.

liester: lijster (turdidae), merel (turdidae merula) – De liester zat bie het voederhuusken.

liksken: likje, beetje – “Ma’k een liksken van oew iesken?” vrieg mien kleine breurken.

lippe: lip – “Op moandag hebt ze de lippe allemoale nöör zoerkool hangen”, zei de greunteboer

lippen: schreien – “Het meiken begon te lippen, toen zee Oma döör zoo stille liggen zag.

loage: laag, verdieping – Der lig een loage sneeuw. Wiej woont op de tweede loage.

loaten: laten, nalaten, laten begaan – Hier loaten, dat book! Loat dat gedöp asteblieef! Loat möör!

loaverhutte: loofhut, prieel – Direkt tegen het huus an hadde wiej een loaverhutte ebouwd.

loeder: valserik, gemenerd, kreng – Diee loeder is een vent, dat loeder is een wief, gek hè?

loeke: luik, schot – Doot de loeken goed dichte; der kump een boel storm.

lökke, lökse, lukse: opgeschoten pubermeisje – Diee Joke wördt mien toch een lange lökke

Lombok, lombok: Indonesisch eiland, spaanse peper, woonwijkje gebouwd voor de houtzagers van ‘Stoffel’, eind negentiende eeuw, aan het eind van de Lagestraat, aan de Zaagmolenstraat. “Van 1923 töt 1945 woonden de Kuijks an de Ravenstroate, vlakbie de Zagemölle en Lombok”, aldus Gerrit Kuijk, geboren op 29-09-1927.

loodlappe: mes van niet goed gehard staal – Diee loodlappe lik wel van wèèkiezer!

löög: leeg – Wat een klein glèèsken! Da’s zoo löög! Doot ter mien nog möör ene in!

looien: loden, gemaakt van lood – Ons huus hef nog looien dakrandbescherming!

look, leu(öö)ksken: look, lookje, sjalotje – Een leuksken is vake een sjelötjen. Verkl.w. met umlaut.

loopschuten, loopschute: te grote schoenen, straatmeid – Hee hef de loopschuten van zien grote breur an. Dat wief is een echte loopschute.

loperieje: buikloop, diarree – A’j an de loperieje bint, kui’j bèteder op de plee blieven zitten!

lös: open, los, niet vast – Zet de ramen lös! Diee moere zit lös. Gooi de trossen möör lös.

lotse: zuigdot, fopspeen – Hier is een olde zaddook; kui’j wel een lotse van maken. Lut = zuigdot (Hollands).

loze: loods, opslagplaats – In de loze was de koalenopslag vlak noast de wagenruumte.

luchten: lichten, ruiken (niet kunnen luchten) – Lucht es bie! - Ik kan oe nieet luchten of zieen.

lukse, lökse, lökke: opgeschoten pubermeisje – Wat wordt diee lukse lang en mager!

lulla, lullebä®djen, lulmeier: kletsmajoor – ‘Bärd’ in ‘lullebärdjen’ kump van ‘bard’, ‘dichter’ of ‘zanger’, denkt de samensteller van disse woordenlieste.

luus (heufd), leus: (hoofd)luis, lis naast lies, rietgras, kroos, verzamelnaam voor verschillende soorten waterplanten, met name voor een soort van vlotgras, ‘glycerina maxima’.

luusteren: luisteren, erop aan komen – “Luuster jonges”, zei Vader, “De sneej knärpt! Het steet te luusteren! Wat wördt het? Vrieezen of deujen?” Het huusken mot precies waterpas stoan, want dat luustert heel nauw.

luzebasten: (vlot)grasresten(schillen), dakbedekingsriet? – Ik hebbe in de jören dertig van de twintigste eeuw wel es eheurd: “Hee een koopman? Hee handelt in palingvellen en luzebasten; het is een schärrelaer”. Dat ‘luus’ wel ‘vlotgras’ of ‘rieet’ wèèn kon, wist ik in 1937 nog nieet. Ik dachte an heufdluus. (Kuijk)

luzenmilte: luismelde, witte ganzevoet (chenopodium album). - Luzenmilte is ter ekweekt en wild.

luzenet: (luis)ne(e)t(en), luizenei – Mien moder neumden een heufd met luzenet een ‘zeer heufd’; dat zal wel een eufemisme ewest wèèn. Uutdrukking: Een lèven hebben as een luus op een zeer heufd.

22. Zeuk het möör op: LEKKEREN ---------- LIEFZEERTE

lekkeren: ‘lekker’ persoon, ‘fraai’ heerschap of vrouw – Dat is mien oke een lekkeren; hee vret oe het deeg op en scheit oe in het net.

lekke®tjen: ‘lekker’ kereltje of meisje, ‘fraai’ jongetje of meisje – Da’s mien een lekkertjen! Zee is nog gin dertiene en geet met iedere keerl nöör bedde!

lenge: touw, riem, halsband, strop – Hee had zieneigen an de lenge opehangen. Frans: longe.

lenge: kabeljauw – ‘Lenge’ veur ‘kabeljauw’ wördt in het Dèventers nauwelijks gebruukt. Middelned.: leng = stokvis. Middelnederduuts: lenge.

lenge: graanbederf – As het koren nieet op tied um-eschoaten wördt, kump het lenge derin, droaderig en sliemachtig. Ummeschieeten is met de panne ummescheppen. De basisstamme van ‘lenge’ is meugelijk ‘leem’: sliemerige grondsoort.

lente, lentwörm: lintworm, lange magere vent, lange lijs – Wat een lente van een meid! Middelned.: lentworm, lindeworm.

lestend, laast: kort geleden, laatst, onlangs – Lestend binne wiej nog bie hem op vesite ewest.

lerenlappe: zeem (om de ramen te lappen) – “Dit is gin echte lerenlappe! Het is kunststof, want hee nemt nauwelijks water op. Echt zeemleer is stroever en poreuzer!” riep onze hulpe Rika.

Leugenbanke: overdekte zitbank aan de Welle tegenover de schipbrug. Tot 1943 mooie plek voor mannen om met elkaar te ‘nölen’ over alles en nog wat. Afgebroken op last van de Duitse Wehrmacht, omdat zwaar oorlogsmaterieel de bocht naar de schipbrug niet kon maken. ‘Leugenbanke’ werd tot ‘eigennaam’ van de bank ‘verheven’.

leugenbä®sterd: leugenaar – “Iej lieegt altied da’j bärst, voele leugenbästerd!” riep mien breur tegen mien.

leups: loops, ritsig, tochtig – Der stonden wel tien reuen bie de deure op diee leupse teef van ons te wachten.

leus, luus: lies naast lis, rietgras, kroos, verzamelnaam voor verschillende soorten oever- en waterplanten, met name voor een soort van vlotgras of ‘glyceria maxima’ – Der zit heel wat luus in en langes diee sloot. Middelnederduuts: lus(ich). Meugelijk verwant met het latijnse lutum = modder. In dat geval könne wiej alle luus modderplanten neumen.

leute: lol, pret, plezier – Wat een leute hebbe wiej op de kärmse ehad! Oldkerkslavisch: ludü = dwaas. Lat.: homo ludens = spelende mens. Ned.: ludiek = speels.

leutig: lollig, geinig – Wiejbeiden hadden een leutige dag ehad toen in de Efteling. Wiej veulden ons weer helemoale kinder.

leuven: geloven – Mien opoe zei nog ‘leuven’, möör noe zekt ze gleuven en zoo greujt meschiens mien dialect nöör de landstaal too?! Ik goa weer leuven zeggen (Kuijk 2015), al vindt de mensen dat beholdend!

lèven: leven, beweging, lawaai, energie, vuur – Gotisch: liban (ww.). libains (vrouwelijk zn.). Mooi veurjöör; het lèven bärst teruut. Diee meid zit alsmöör; der zit gin lèven meer in.

Wat een lèven hier! Hold es op met dat geschreeuw! Doo es een flinke trek an oew serette; ik ziee dat ter nog lèven in zit.

lèvendig: levendig, levend – Wat een lèvendig ventjen! Hee zit nooit stille. Diee man kon zien huus nieet meer uut deur het vuur: lèvendig verbrand!

lichtveerdig: lichtvaardig, lichtzinnig, luchtig, handzaam – Iej mot met dat zwöre vuurwerk nieet zoo lichtveerdig ummespringen. Mmmm, lichtveerdig ding, makkelijk te hanteren.

lief: lichaam, lijf, buik – De piene in ‘t lief bleek blindedärmontstèking te wèèn. Ik hebbe griep: hoge koortsen en mien hele lief dut zeer en hoesten da’k doo!

liefzeerte: buikpijn – In de stad zekt ze boekpiene, möör buten zegge wiej liefzeerte.

21. Zeuk het möör op: LAATSTE ---------- LEKKAZIE

laatste (op het laatste lopen): aan bevalling toe zijn – Zien vrouwe löp op het laatste.

Laban (tuug van): onbeschofte en erg lastige mensen – In disse buurte woont enkeld tuug van Laban. Zie: Bijbel, Genesis 24.

labbedoedas, abbedoedas: klap, oplawaai – Ik krege mien toch een labbedoedas veur de kop!

labendig: verdraaid, erg, verschrikkelijk – Mien breur kon vrogger zoo labendig härd lopen!

lak: zouteloos, flauw, slap, afkeurenswaardig – Dat èten smaakt lak. Middelned.: lac = gebrek, mankement, vlek, smet, blaam, verwijt. Oew opmerking oaver mien gedrag? Döör he’k lak an. Ned.: laken = afkeuren, berispen.

lammenadig: lam, gebrekkig, vervelend, onaangenaam – Hee hef altied wat te mopperen; ’t is een lammenadige keerl. Frans: (se) lamenter = weeklagen, jammeren.

lamzak, lamstroal, zeikzak: vervelende kerel, lastpak – Diee lamzak zit mien altied dwärs.

landkapertjen, zandhappertjen: jongensspel in het zand, bij voorbaat gespeeld met dolkmes – Wiej tekenden met het mes een groot vierkant in het zand. Dan wier het mes in dat vak eworpen deur de eerste spöller. As het met de punte in de grond bleef stoan, wier het mes etrokken in de richting wöör de snee hen wees en een stuk wier eigendom. De tegenspöller kwam an de beurte, as het mes nieet in de grond stoan bleef. Had iej zoo al het land veroverd, dan ha’j ewonnen. Het spel wier met twee man espöld.

langen, anlangen: aanreiken, aangeven – Jan, langt mien de zoltpot es èven an.

langeder: langer – Het grondwoord is lang(e) en het achterveugsel (suffix) –der. Hetzelde is het geval met dun(ne): dunneder. Het gevolg is dat as analogie döörvan vormen ontstonden as bèteder, groteder. Volgens ‘geleerden’ hef dat niks met een dubbele vergrotende trap te maken. Spellingen as langerder, dunnerder, bèterder met –r- bint dus of te keuren! (Kuijk)

lankaster: dichgeweven en gepapte katoenstof stof, bijvoorbeeld voor raamgordijnen – De stof ‘lankaster’ is eneumd nöör de Engelse textielstad Lancaster.

lankverrekt: languit, uitgerekt – Wiej gingen loom en lankverrekt onder de pärresol an het strand liggen.

lanter: huisbaas, landheer – Ik woonden met mien vrouwe in het huus van mien ome. Een goeie lanter was e: wiej betaalden hoaste gin hure.

lanteren: lantaarn – “Iej bint een goeie lanteren, möör iej geeft weinig licht”, zei ik tegen de lange vent diee veur mien stond en mien het uutzicht benam.

lappe: lap, vel, doek – Hier he’k nog een echte leren lappe um de ramen te doon!

late: laat – Iej komt ter nieet meer in; iej bint völs te late. Middelned.: late.

latigheid (in de): laat op de avond – Mien vader was handelsreiziger; in de latigheid kwam e pas thuus, azze wiej as kinder al in bedde leien.

latkoke: latkoek (soort Deventer koek) – Ik wete nieet of latkoke nog te koop is.

latte: lat, daklat, panlat – Ik bin an de latte = Ik ben uitgeput of Ik ben blut. Schrief möör op de latte = Ik kan nu niet betalen. Oudsaksisch: latta.

ledder: ladder – Nieet onder diee ledder deurlopen! Dat brengt ongeluk.

leeg, lege: laag – Wat een leeg huusken is dat! Wiej spölden vrogger an de ‘Lege Löswal’.

leegte, lèègte: laagte – In de lèègte lag een prachtig blauw meer.

leerzen: laarzen, kaplaarzen – As Sunterkloas droeg ik altied zwärte leerzen.

leeste: gedaante van het lichaam, voetvorm van schoenmaker – Een schoomaker kan nieet zonder zien leeste. Veurzichtig lei ik mien ärm um haer leeste. “Ik zal mien buuksken es flink op de leeste sloan”, zei Vader, en hee at zieneigen een poeste in het lief.

leie: lei – Vrogger schreven de schhoolkinder met een griffel op een leie. Oldsaksisch: leia.

lek en gebrek: wat gemist wordt of hindert – Iej mot oew hele lek en gebrek nieet vertellen!

lekkazie: lekkage – Wiej hebt weer lekkazie in de kelder! ‘Lekkazie’ wördt anno 2015 nieet völle meer ezegd; ook echte Dèventersen zekt gewoon ‘lekkaazje’ (spelling ‘lekkage’)

20. Zeuk het möör op: KUIS ---------- KWOALIJK

kuis: knikker, hoofd, kop – Wat een grote kuis hef dat jonk! De grootste en zwöörste kuizen wazzen de looien tokkerds, egapt uut de kogellagers van de lorries diee zand vervoerden um de Zandweerd op te heugen. Achter de (witte) kuizen zitten: Verblieven in de psychiatrische kliniek Brinkgreve.

kuizendeuze, kuizenzak: knikkerdoos, knikkerzak – Op mien grieze kuizenzak stond in schuun schoonschrift: knikkerzak.

kuizentikken: knikkerspelletje waarbij door twee kinderen met een grote glazen knikker werd geworpen. Als er ‘aangetikt’ was, moest de ‘aangetikte’ de tegenspeler een ‘kuis’ betalen. Het tikspelletje werd gespeeld in de straatgoot langs de stoep.

kuiwken, köüwken: kooitje – In het kuiwken zat een puiwken en in de kouwe een pauwe. Köüwken: Verkleinwoord met umlaut.

kukelen: duikelen, buitelen, tuimelen, vallen, kraaien – Wiej gingen op gim vake köpken kukelen op de matte. Diee hane begint smärns al um vier uur te kukelen.

kuken: kuiken, kinderlijke puber – De ente wier evolgd deur zeuven kukens. Döör stoat diee kukens weer te vriejen.

Kulekenknik, kuultjenknik: krallenspel – De krallen wieren ene veur ene deur Mientjen met de doem in het pötjen eschoaten en … zee won dit spelleken kuultjenknik.

kulen: rollen, vallen – Hee kuulden op de grond. “Loa möör kulen”, zei Moder.

kunkeltjen, könkeltjen: koffiepotje – Ik krege een könkeltjen koffie in plaatse van een köpken. Verkl.w. met umlaut.

kuntjen, köntjen: kontje, gatje – Wat hef diee meid een lekker köntjen! Verkl.w. met umlaut.

kuntjenblik: spel met platte stenen, die men over het water dansen liet. Verkl.w. met umlaut.

kuntjesdag: kontjesdag, grappige uitroep bij het geven van een knietje– “Het is vandage kuntjesdag!” riep Jan op het moment dat e mien een knieetjen onder de konte gaf.

kupedö(eu)ken: lieveheersbeestje – Kupedöken is nöör Cupido eneumd. Verkl.w.: umlaut.

kupen: kuip, waskuip, tobbe – Moder deej het voele wasgoed in de kupen.

kus-mien-de-konte: vreemde snoeshaan – “Iej könt mien de konte kussen”, zei de kus-mien-de-konte.

kuterd: vis vol kuit – Hee negeerden het visverbod en ving een enorme kuterd.

kuut: kuit van een been, kuit van een vis – Hee kreeg kramp in beide kuten. Kaviaar is gewoon kuut van de steur.

kwabbe: kwab, zachte weke vleesmassa – Zien boek zit vol plooien en kwabben.

kwakken: vallen, neersmijten – Hee kwakten mien der toch neer!

kwaksen: neersmakken, enorm hard vallen – Hee kwaksten met zien kop op het ies.

Kwalsteren: sputum ophoesten en uitbraken – Hee kwalsterden zoomöör van zich of; hee zol hoaste iederene besmetten met teebeecee.

kwaste: kwast, verfkwast – Geef mien diee lange kwaste es an, dan ka’k in de hoken kommen.

kwavoepsteek: onbenullige naaisteek – Wiee hef oe diee kwavoepstèken eleerd?

kwekke, kwekko: kweekgras (onkruid) – “Vier spit ummemaken dat land en alle kwekkodroaden deruut halen, anders krie’j het nieet vot”, zei mien schoonvader.

kwenne: hermafrodiet, tweeslachtig persoon – Herm kump van de god Hermès en Afrod van de godin Aphrodite. Middelned.: kwenne = oud wijf. Eng.: Queen = koningin.

kwidam: kwibus, zonderling – Wat löp döör een räre kwidam! Frans: quidam = kwibus.

kwiet: verloren, kwijt, zoek – Ik bin mien zakmes al een moand kwiet.

kwoad: boos, kwaad – Wöörumme bi’j kwoad op diee jonge? Hef e oe kwoad edoan?

kwoajonge: kwajongen – Diee kwoajonge hef mien deeg opegèten en mien pierkes opevoerd!

kwoale: kwaal, ziekte - Hee hef een hele vremde kwoale, möör wel te genezen.

kwoalijk: slecht, verkeerd, kwalijk – Dat bint kwoalijke dinger! Nem mien nieet kwoalijk.

19. Zeuk het möör op: KROPPE ---------- KUIERLATTEN

kroppe: krop, voormaag of wijde ruimte in slokdarm bij vogels – Diee doeve hef de kroppe vol. Wat een mooie kroppe sloa! Middelnederlands: Croppe = knoest, knot, strot, voormaag, bladknop, slakrop.

krudde, krödde, kruud: kruidgewas(je), verzamelnaam voor kruiden – Crödde van Niessel, zoo neumden een in Dèventer geboren dichter zien eigen. Mooie schuulname, hè? Kruud van den Iessel!

kruden, krujen: kruiden, kruiderijen, kruidgewassen – Moder krudt de zoerkool altied heel pittig. Tjonge, wat een kruden stoat ter hier in den kruudhof.

kruderig, krujerig: kruiderig, goed gekruid – “Hmmm, wat kruderig is diee soep!”- “Nou, mien te krujerig”.

krujen: kruien met de kruiwagen, over elkaar schuiven en schuren – Kruuj iej diee plaggen es èven vot. Het ies in den Iessel begon krakend te krujen.

kruud, krudde, krödde: kruidgewas(je), verzamelnaam voor kruiden – Allerlei soort kruud zit ter in de dreugeriejen van drogisterieje “De Kruidnagel” in de Walstroate. Iej mot trouwens ook es roeken bie “Dille en Kamille” döör. (2015)

kruudhof: kruidentuin, boerentuin, kloostertuin – “Ik bin in mien höfken um kruud egoan, möör vond niks as distels en dorens döör stoan. Ik schrokke, möör bin toch snachtens bie heel lichte moan’, neerstig mien hof an het wieden egoan”. Crödde van Niessel (naar het Middelnederlandse “Ik ben in mijn hoofkijn om cruyt gegaen” van Suster Bertken). Höfken: verkl.w. met umlaut.

kruudkoke: kruidkoek – De kruudkoke uut Dèventer bevat oosterse krujeriejen uut de Molukken en zoo.

kruudmoes: Sallandse karnemelkse pap met gezwollen rozijnen (rezienen), kervel (Roomse), gort (pellegärste), spek (stukskes), rookworst (schiefkes), kruizemunt (brune berend). - “Moder, de kruudmoes is nieet kold genog en iej hebt vergèten de schinkstroop klöör te zetten!” riep Vader nöör de keuken. Kruudmoes mot kold opedieend worden, want het is een oogstèten, dus zomermoal bie uutstek.

kruudnègel: kruidnagel – A’k rooie kool klöör make, doo ik ter veur het koken driee of vier laurierblajen in, met in elk blad twee kruudnègels estoaken. As ’t gaer is, vis ik diee blajen der eerst uut.

kruus: kruis als strafpaal, kruis als lijden, kruis in de broek – Jezus stierf an een kruus. Hee kreeg deur zien karakter bie zien longkanker kracht nöör kruus. Toen e op de fietse wol stappen, knapten e zoo uut het kruus.

kruustemkrastem: kriskas – In de bos verdwaalden wiej en gingen der toen kristemkrastem deur um de weg weer te vinden. Op de Roalterweg kwammen wiej uut.

kruut, buskruut: (bus)kruit – Buskruut was een soort verstöppeken: een blikken busse zetten wiej op de stroate en ene van ons schupten hem zoo verre meugelijk vot. Degenen diee hem was, mos’ ‘m ophalen en wiej gingen ons gauw verstoppen. Wiee het eerste evonden was, was ‘m de volgende keer. Möör …, a’j de busse vot konden trappen, as iej nog nieet evonden wazzen, moch’ iederene der weer vandeur goan. Zoo wazzen wiej in de zomer töt late in den oavend an het ‘buskruut’ spöllen.

kruwagen: kruiwagen – Onze opa’s (ongeveer in 1925) brachten de stronttunnekes met de stront en pis van hunzelluf en vrouw en kinder nöör hun ‘land’, wöör ze hun eigen greunte en eerpels verbouwden.

kuier: (lange) wandeling – Van Dèventer nöör Olst en weerumme is een hele kuier.

kuieren: wandelen (keuvelen) – Mien vader hield nieet van kuieren, hee zetten de pas ter in.

kuierlatten: benen, spotnaam voor ski’s – Ik nemme de kuierlatten. Oostrm.ned: Coderen: keuvelen.

18. Zeuk het möör op: KREIE ---------- KRÖKKELIG

kreie: kraai, aanspreker (medewerker uitvaartonderneming) – Möör lieefst zes kreien met zwärte viefkoppen begeleidden de kiste met het stoffelijk oaverschot nöör de grove.

kreienmärs: kraaienmars, vlucht (in de dood); de kraaienmars blazen = (overdrachtelijk) sterven of vluchten – An het ende van de Tweede Wereldoorlog blies Adolf Hitler de kreienmärs: Um uut handen te blieven van de geallieerden vluchtten e met zien Eva Braun de hel in.

krèkelink, krèkeling: krakeling (nachtvlinder), bros koekje in de vorm van een acht. Wat lekker knapperig is diee zolte krèkelink. Disse krèkelink hef een witte vlekke op de vleugels in de vorm van een achte!

krè(ä)mer: kramer, koopman met een kraam (tafel volgestouwd met koopwaar) – De krämer draagt een umlaut, want zien name is ofeleid van kraam, krame, kroam. Een kleine krame is een krää(èè)mken, kröä(öö)mken. NB: kroam, kröä(öö)mken = (ook) kroambedde, kröämbedjen; de kroamvrouwe is de vrouwe diee bevallen mot. Engels: to cram = inproppen, volstouwen; Oldnoors: kremja = drukken, persen.

krengerig: kringerig (bij aardappels) – “Diee eerpels bint zieek: ze bint krengerig; het bint krengen van dinger”, zei Moder.

krenselig: kribbig, korzelig, prikkelbaar – Wat bi’j toch weer krenselig! Of bi’j soms zieek? Ned.: krense = graanafval. Oostnederlands: krenselen = wannen, draaien.

krenteböörd: krentenbaard, puisterige kin – Ik heb een krentenböörd: koortsuutslag um de mond.

krentestoete, krintestoete: krentenbrood – Echte krentenstoete is wittebrood met krenten en dat wittebrood mot melkbrood wèèn. Krinte < Corinthe

kreuze: klokhuis van appel of peer – Mien breur at appels altied met kreuze en al op.

kribbekatte: kribbig meisje – Met diee kribbekatte kui’j nieet spöllen, iej hebt zoo ruzie.

kriegen: krijgen, te pakken nemen – Iej mot diee ärme man nieet pesten! Döör krie’j enkeld oeweigen mee!

kriege®(l)tjen: krijgertje (het spel) – Goa’j mee kriegetjen spöllen? Zal ik ‘m het eerst wèèn!

krieten: krijttekenen, de pomerans van de biljartkeu krijten – Kom, goa we op de stoepe veur de schole krieten! ‘k Zal de keu es èven krieten; meschiens spöl ik dan wat bèteder.

krikke: kleine zwarte kers, meisje erg klein is voor haar leeftijd - “Dat bint gin zwärte kärsen! Dat bint krikken!” – “Zei ik oe toch?”. Diee kleine krikke wil möör nieet greujen; afein, as ze möör wil bleujen.

krintestoete, krentestoete: krentenbrood – Echte krintestoete is wittebrood met krenten en dat wittebrood mot melkbrood wèèn. Krinte < Corinthe.

krissebèzen: kruisbessen – Ik hebbe lieeveder rooie krissebèzen as greunen; diee vind ik zeuteder.

kroambedde: kraambed – Moder krig väste vandage of märgen weer een kleinen; Vader hef het kroambedde al weer in de veurkamer ezet. Engels: to cram = inproppen. Oldnoors: kremja = drukken, persen.

kroepen: kruipen – Kroep toch nieet zoo oaver diee härde vloere! Oew knieeën wordt helemoale eschaafd! Ned.: kruipen.

krökkel: sukkel, sukkelaar – Diee ärme krökkel is nieet in stoat te werken. Kreuken, krukken, kruipen, kroepen bint taalfemilie van krökkelen. Wat een gebrekkigen bie mekäre!

krökkelen: sukkelen, moeite hebben met – Hee kan nieet zelfstandig meer thuus wèèn. Hee krökkelt möör wat an.

krökkelig: sukkelig, onhandig, moeilijk – Kiek haer noe toch es weer krökkelig bezig wèèn!