57. Zeuk het möör op: STOLDEREN ---------- STRUKELEN

stolderen: solderen – Een boel elektrische anslutingen kui’j het beste stolderen. Frans: souder < Latijn: solidare = vast maken; solide = stevig, hecht, vast.

stolseteren: solliciteren – Schriftelijk stolseteren kump hoaste nieet meer veur anno 2015. Frans: solliciter = in beweging brengen.

stölten: stollen – Plantenölie stolt nieet, rundvet wel. Oldsaksisch: stollo = stut (stelle).

stom: überhaupt, inderdaad, echt – “Döör he’k stom nieet bie stille estoan”, zei Gerrit.

stomp, kats: helemaal, plotseling – Hee was van schrik stomp van de kaerte.

stönnen: steunen, zuchten en kreunen – Grote piene dut härd stönnen. Oldengels: stunian.

stool: stoel – “Bööö…hh! Wat een boer!” - “Geef diee boer een stool!” – “Een diekstool zeker!” Oldsaksisch: stol. Nederlands: stoel < staal < staan. Gotisch: standan.

stoot: poos, langere tijd – “Ach too, jonge, iej könt nog wel een stoot blieven”, zei Vader.

stotte®kore, kiepkärre: tweewielige paardenwagen met kantelbare laadbak, speciaal voor mest rijden – “’Stottekore’ zeien wiej al nieet meer, möör ‘kiepkärre’”, zei Geit. (1937)

strabant: vrijpostig, streng – “Diee meester was een strabante keerl”, zei mien breur. Middelnederlands: sturberen = in verwarring brengen; Latijn: disturbare.

strank: kwajongen, norse kerel – Dat jonk is een strank, möör nieet gemeen! Strank < streng.

strenge, strang, strank: streng garen, snoer – Een strenge pärels um de hals van een vrouwe steet härtstikke sjiek. Oldengels: streng.

streujoavend: sinterklaasavond (5 december) – Der wördt wat ofestreujd op streujoavend!

streupen: afstropen, stropen, villen – “In de Tweede Wereldoorlog bint ter heel wat hazen en kenienen estreupt en estreupt, a’j snapt wa’k bedoele!” lachten Opa.

streupstuver: strijkgeld, plokgeld, stroopgeld – “Ik mos’ meebieeden van mien moat op een kriettekening van Alex Dorgelo, möör oppassen da’k ter nieet an hangen bleef! Ik dreve de pries zoo op, dat ter een flinke streupstuver veur mien oaverbleef” lachten Henk.

striejbliksem: redetwister, betweter – Een striejbliksem wil altied gelieke hebben. Oldsaksisch: strid = strijd; Duuts: Blitz = bliksemstraal.

striekeband: gebreide band – Nelleken had een mooie striekeband um het höör! Duuts: stricken = breien.

strieker: magnetiseur, strijker – Een strieker strik oaver oew vel en wekt zoo een boel wärremte op. Dat dut reumatische klachten verdwienen en genes zoo, zekt ze.

striekzied: zij(de) – Wiee ‘op striekzied’ of ‘striekzieds’ geet liggen, geet sloapen. Nederlands: strijken = gaan liggen, neerlaten, neervlijen.

striekzwèvel: zwavelstok(je), lucifer – Met ‘Old en Niej’ bint ter altied nog Bengaalse striekzwèvels te koop. Het woord wördt nog völle gebruukt (2015). Oldsaksisch: swebal = zwèvel.

strieps: slagen met een zweep, rietje of bamboestokje – Strieps uutdelen is anno 2015 mishandeling en dus strafböör! Nederlands: streep = striem, ontstaan door (zweep)slag.

stroale: straal – Toen e ruzie met zien buurman had, spoat e hem met een tuinslange een stroale water in de nekke. Oldsaksisch: strala = stroale.

stroate, ströä(öö)tjen: straat, straatje – ‘Ströätjen’ is het verkleinwoord van ‘stroate’ en het hef dan oke een umlaut op ‘-öä-’. Latijn: via strata = geplaveide weg.

stroatemakertjen: overlangs doorgesneden half brood met kaas tussen beide helften – “Ik ziee de stroatemakers nog zitten te schoften; ze lieten huneigen de stroatemakertjes met keze goed smaken, um möör es een metonymia te gebruken”, zei de schoolmeester, trots op zien kennis..

struke: struik, heester – Struke is femilie van stronke, tronk en strobbe. Latijn: truncus; Middelnederlands: struuc, struec, struyc.

strukelen: struikelen – Hee strukelden oaver zien visgärde en plompten languut in ’n Iessel. Middelnederlands: stru(uc)kelen, stru(yc)kelen.

56. Zeuk het möör op: STINKBULSINK ---------- STOKVIS

stinkbulsink: bunzing, ulk, stinkerd (metafoor) – ‘Stinkbulsink’ is een jongesscheldname! Gotisch: stiggan = stoten.

stinsekärs: Oostindische kers – ‘Stinse’ is een Dèventerse verbastering van ‘Oostindisch’ en hef niks met ‘stinseflora’ te maken.

stip: jus, saus, regen (verouderd) – De eerpels wordt vake estipt in de stip. – “Der kump vandage een boel stip. Nemt möör een pärrepluu mee”, zei Moder. Nederlands: stip = punt.

stip-en-sprong (op): meteen, dadelijk, op stel-en-sprong – “Op stip-en-sprong nöör bedde!” riep Moder. Nederlands: stipt = nauwgezet; stip (17^de eeuws) = nauwgezet.

stip-in-’t kuultjen: kooknat van varkensprodukten als rolpens, leverworst, zure zult – Stip-in-’t kuultjen wördt geels nieet meer gebruukt um stoete en roggebrood in te deupen.

stippen: dopen, dompelen, soppen – Brood ma’j nieet in oew melluk stippen! Nieet netjes!

stoa zeggen : versteld doen staan – “Der stond een boeket op toafel wat ‘stoa’ zei; ik verstiefden van verbazing en bewondering deur de kleurenpracht”, zei Piet.

stoandebeens: staande – Stoandebeens nammen de bargasten nog een ofzakkertjen. Duuts: Im Stehen = stoandebeens. Oldsaksisch: stan; Gotisch: standan.

stoeke: stapel turf – In ’t veen wieren vrogger de törven an stoeken ezet. (Drents en Weststellingwerfs) – Ziee oke ‘Columns Deventer Dagblad’, G.W. Kuijk, ‘Stoek’.

stoeken: stoten, duwen, opstapelen, stuiken, instorten – De man stoekten in mekäre en was op slag dood. Nederlands: stuiken = in elkaar zetten; Oldsaksisch: stukkian; Nederlands: stug = stief.

stoep, stuupken: stuip, stuipje – “Epilepsie?” – “Weet ik nieet; in ieder geval stoepen”. – “Iej meent stuupkes”. Stuupken: Verkleinwoord van ‘stoep’, met umlaut. Middelnederlands: stuypen = zich bukken met het hoofd op de knieën.

Stoepe, stuupken: stoep, trottoir, stoepje – Bie de veurdeure was op de stoepe een opstäpken of stuupken, wöör o’j makkelijk oaver nöör binnen konden strukelen.

stoete: wittebrood – Veur de Tweede Wereldoorlog atte wiej altied melkstoete! Het verkleinwoord is ‘stuutjen’, met umlaut. Nederlands: stuit = homp brood, genoemd naar het lichaamsdeel ‘stuit’.

stoeven, stuven: stuiven – Wiee zien geld wil zieen stoeven, kope zich tebak en doeven! Stoeven: KLASSE II sterke werkwoorden: stoeven – stoeve – stoeft – stöf – stoaf – stoaven – estoaven; heufdstuk 14, blz 114, blz. 115 ‘Grammatica van het Dèventer Dialect’, deur G.W. Kuijk.

stokvärve: stopverf, stamppot bruine bonen en aardappels – “Ète wiej chili con carne?” – “Nee, stokvärve” – “Waaa…t?” – “Brune bonen en eerpels deur mekäre”. (Metafoor)

stokvärve®tjen: nepknikker – “In mien jonge jören (1930- 1945) wazzen kuizen ebakken van pottebakkersklei en ze wieren oke eglazuurd in felle kleuren; glazen kuizen of knikkers wazzen toen pas in opkomst. Kapper Jansen in de Lagestroate in Dèventer gaf in de kuizentied noa het knippen oe altied een stuk of wat van diee kuizen kedo. Sommige jonges dreiden nepkuizen van stokvärve, lieten diee härd worden en gavven ze een fel kleurtjen. Iej konden ze dalijk herkennen deur de kleur der of te krabben. Zon kuis wier dan wit en nieet bruun, zooas een echten! Zoo onderscheidden wiej stokvärvetjes van pottebakkertjes. Echt wöör! Volwassenen snapten de ‘termen’ nieet en haalden de soorten kuizen deur mekäre”, aldus een hele olde Dèventenaer. In 2015 wier e achtentachentig.

stokvis: gedroogde kabeljauw, labberdaan – “Peeckels” (pèkelheringen) wazzen de anstoande onderwiezers, kwèkelingen, van de Rijks Kweekschole veur Onderwiezers, diee in de 19^de en 20^ste eeuw in de kost wazzen in Dèventer, “Stokvissen” wieren de Dèventersen zelluf eneumd. Leuk! Of nieet soms! Of toch wel!

55. Zeuk het möör op: STEIL ---------- STIK

steil: erg, zeer, heel – “Wiej bint steil druk in de zaak,” zei Vader, “de loopjonge is zieek”. Oldhoogduuts: steigal; Middelnederlands: stegel = stoepe, verheuging; stegel < stiegen.

stèken: stadje – Staverden op de Veluwe zol volgens ‘geleerden’ het kleinste stèken van Nederland wèèn! Nederlands: stadje, stedeke; Dèventers/Achterhooks/Twents: stèke(n).

stèken: rooien, ergeren, prikke(le)n – “Eerpels stèken is zwöör wärk”. – “Veur oe?” – “Nee, veur de rooimesjiene!” Stèken: KLASSE IV van de sterke werkwoorden: -e-, -è-, …-a-… -o- .,-oa—ablaut (NEMMEN-klasse): stèken – stèke – stèèkt – stek – stak (stoak) – sta(k)ken -(stoaken) – estoaken: ‘Grammatica van het Dèventer dialect’, deur G.W. Kuijk, heufdstuk 13, blz. 109: stèken**.

stekkelvärken, stèkelvärken, zwienegeltjen: egel, stekelvarken – Ze zekt vake da’j stekkelvärkens gin melk mot geven, möör ze vindt het wel lekker. Het woord ‘zwienegeltjen’ heur iej in het Dèventers zoowat nooit.

stelle: steel, stengel – “Twee koppen an ene stelle”, zei een jungesken in de klasse, toen de onderwiesinspecteur al pieprokend het lokaak inkwam. Oldsaksisch: stollo = stutte.

stempel: stut, sport, poot – “Zet oew voten nieet op de stempels! Iej trapt de lak terof!” zei Moder kwoad tegen Jan, diee zien voten op de sporten van de stool zetten. “Ik kan nieet met de voten an de grond kommen!” grienden Jan. Fries: stimpe = stevig maken.

stender, stönder (dikke): zuchtende, kortademige dikkerd – “Kiek diee dikke stönder toch es! Zol diee obèsitas hebben?” zei Riek tegen haer man.

stengels: raapstelen – De meeste kinder holdt nieet van gekoakte stengels: ze bint te härd. Stengel is het verkleinwoord van ‘stange’, met umlaut, dus stängel.

stentels: stelten – Stentels lik meer een kinderlijke verbastering van stelten; trouwens wel leuk: ‘Dèventer op stentels’! Nederlands: stelt < steel; Nederlands: stand < staan.

sterk, stärk: stinkend ranzig, sterk smakend, enigszins bedorven – Diee roombotter ruk heel stärk! Oldsaksisch: stark.

sterke(n): jonge koe die nog niet bij de stier is geweest – Dit is een Twents-Achterhooks woord veur een veerze. Gotisch: stairo = de onvruchtbare; Latijn: sterilis = steriel.

stèè(n)s: koppig, onwillig, geneigd te blijven staan – “Met den bles ka’k nieet bouwen, diee is te stèès”, zei de boer. Oldhoogduuts: sten = staan.

steuren: storen, hinderen – As mensen gericht ärns mee bezig bint, mo’j ze nieet steuren. Oldsaksisch: farsturian = omgooien.

steutjen, hö®tjen : poosje, tijdje – “’k Hebbe de tied, ‘k kan nog wel een steutjen blieven”, zei mien vrind. Nedersaksisch: stuten = tegenholden, töt stoan brengen.

stief: stijf, stevig, fors, ruim – “Fietsen van Diepenveen nöör Kollumsskoate?” – “Nou… ?” – “Stief kwärtierken”. ‘Stief’ is femilie van het Oldsaksische ‘staf’.

stiefbeugel: stijgbeugel – Boeren riejt meest hun peerd nöör de kore zonder de stiefbeugel te gebruken. Stiegbeugel > stiefbeugel deur assimilatie (anpassing) van de plaatse van uutspraak.

stiefelen: stevig en gehaast stappen – De moffensoldoaten stiefelden der in märstempo oaver of ze binnen een uur in Engeland wèzen wollen. Nederlands; stevel = laars; Duuts: Stiefel.

stiefsel, stiessel: stijfsel – Op stiesseloavend gingen vrogger de dienstmeiden esteven en estreken op stap; dat was swoenzesoavends. Stiessel < stiefsel deur volledige assimilatie van plaatse van medeklinkervorming.

stieperen: trillen, spartelen – Het kind had hoge koorsen; het lei te stieperen in het heuksken van het ledikantjen. Nederlands: stiepel = stut, schoor. ‘Stieperen’ is feitelijk ‘trillend steun zeuken’.

stik: steil, hartstikke – De man sloeg stik achteroaver van de schrik. – Manges kan een mense het zoo stik kold hebben! - Oldsaksisch: stekul = ruw, steil.

54. Zeuk het möör op: SPOCHTE ---------- STEGE

spochte: specht – Spochten bint heel goed van mekäre te onderscheiden. Oldsaksisch: speht.

spöllegoed: speelgoed – Met sunterkloas kriegt de kinder vake een boel spöllegoed. Oldsakisch: spilon = spöllen.

spölschole, köttelschole: speelschool, kleuterschool, kleuterdagverblijf – Echte spölscholen bestoat nieet meer, want diee bint in de eenentwintigste eeuw allemoale opegoan in basisscholen. Noe hebt ze kinderdagverblieven. Latijn: schola.

spören: sparen, ontzien – “A’j grote dinger kopen wilt, mo’j eerst flink spören”, zei Vader altied. – “Iej mot hem met wärken een beetjen spören, hee hef astma”, zei de directeur tegen de ploegbaas. Oldsaksisch: sparon = uutstellen.

sporen: dakspanten, daksparren, staken – Sporen bint feitelijk ribben as van een lichaam; het bint de spanribben van het dak. Nederlands: spar = staak, boom; Oldsaksisch: sparro.

spreuj: ruw, droog, schraal, bros – Mien vel en mien lippen bint bie kold weer härtstikke spreuj. Duuts: spröde = broos, härd; Nederlands: spreu. Meugelijk betekent ‘spreuj’ ‘mot espreujd worden’ en is dan femilie van ‘spreujen, sproeien, spreiden, spuiten, sperma’; döörmee wördt een beetjen van de woordgeschiedenis dudelijk, hoap ik (G.W. Kuijk 2015)

sprikke, spriksken: (sprokkel)takje – Met sprikskes kan de holtkachel glorieus anemaakt worden! Middelnederlands: sproc, sprockel; Oldengels: spraec; Oldnoors: sprek.

sproa: spreeuw – De sproaën bint in mei op de golfbanen welkom, umdat ze de engerlingen van de meikever oppikt um hun jongen te voeren. Oldsaksisch: spra.

sproaënkaste: nestkast voor spreeuwen – Op golfbanen hangt ze manges sproaënkasten um de grösmatte gezond te holden; denkte ter möör es an wat engerlingen doot: gröswortels vrèten.

spruutjes: spruitjes – “Mien breurken kan nog nieet goed proaten: hee zeg “prei en pruutjes””, lachten Wim. Dèventers: spruten < Middelnederlands: spruten; Oldkerkslavisch: sprutan.

spul: bezit(tingen), moeilijkheden – Diee boer verköch zien hele spul: hee stopt ter mee. – “Wat hebbe wiej een spul met hem ehad, toen e veur zien examen zakten”, verzuchtten Moder. Spul < spöllen .

ställeken (verkleinwoord met umlaut): kleine stal, stalletje (op de markt) – Op het landgoed “Het Schol” in Wilpe verzörgden Lammert Wijngaards, de tuinman, in de tweede helft van de 20^ste eeuw een ezel diee in een klein ställeken stond. Latijn: stabulum = stal.

standjen, stankjen: reprimande, berisping, standje – As ter mensen bint diee denkt dat ‘stankjen’ van ‘stinken’ kump, hebt ze het wel mis! Het kump van ‘stand’ en is in de betekenis van ‘berisping’ pas sinds 1840 enoteerd!

stange: streng pruimtabak – Opa brak een stuk van zien stange of en stopten dat achter de koezen. Oldsaksisch: stanga = spiele (spijl).

stä®t: staart, begin – Al vanof de stärt hing de härdrenner an de stät van het pelleton.

stä®t noch stelle: kop noch staart – Der zit stät noch stelle an zien verhaal; nieet te snappen.

stapelierend: stapelgek – Hee geet achter de kuizen: härtstikke gek, stapelierend! - Wiee vrogger nöör ‘Brinkgreve’ ging, verdween achter de grore witte kuizen bie het begin van de opriejlane.

Steegjes (De): Spijkerboorsteeg in Deventer – Deur De Steegjes kui’j zoo van de Brink nöör de Överstroaten kuieren.

stèèk: driekantige hoed – Riejtugen met schitterend uutgedoste koetsiers met een prachtige stèèk op, ziee’j enkeld nog möör folkloristisch, bieveurbeeld op “Prinsjesdag”.

steenmotte: keldermot, pissebed – Werkers bie de steenbakkeriejen in de weerden rondumme Dèventer, de “Petra” en zoo, wieren vrogger ‘steenmotten’ eneumd.

stege: steeg, smalle straat, smalle weg – Dèventer kent onder anderen de ‘Spiekerboorstege’, de ‘Tibbenstege’, de ‘Bruunstege’. Buten Dèventer is de ‘Oxerstege’ bekend. De ‘Moanstege’ stig echt! Stege < (door ablaut) stiegen; Oldsaksisch: stigan = stiegen.

53. Zeuk het möör op: SPANNEN ---------- SPINNERACHEL

spannen: verbinden, flirten – “Iej mot nieet nöör mien vrindinneken spannen”, zei Derk tegen Kees.

spannevogel, spannevleugel, pannevogel: (gekleurde) vlinder – Disse Achterhookse name veur vlinder hef een prachtige ofkomst. Frans: panne = velours d’Utrecht (Utrechts fluweel = trijp). De ofkomst van ‘spanne’ is onzeker: het kump van ‘spannen’(‘flirten’) meschiens of ‘spanne’(n)’ kump van ‘strekken. Dèventers: panne = batse (schuppe, diee op vlinder lik).

spatsen maken: grappen maken, gekke dingen doen – “Gin spatsen maken, anders stuur ik oe het veld uut”, zei de scheidsrechter tegen de spöller diee prebeerden der ene onderuut te halen. Hoogduuts: Spasz = grap.

spättels, spettels: spatten, spetters – Toen de gierkärre inens begon het land te spreujen, vloagen de spättels ons um de oren; wiej zatten der kats onder. Engels: to spetter = spatten.

speek: wielspaak – “Toen ze mien een stok tussen de speken stakken, viel ik en was het ofelopen met trappen en ik zatte onder de schaafwonden!” zei de härdrenner.

spekbukkem: grote vette bokking – “Döör löp ‘Spekbukkem’”, zei Piet, toen der een grote dikke vrouwe langes kwam. Nederlands: bokking = gerookte hering. ‘Bokking’ is meugelijk ontstoan uut bok (mannetjesgeit), umdat diee ook zoo ruk of stinkt.

spichte: lang en mager meisje – “Wat een spichte! Zol diee wel genog èten?” vrog Moder.

spiee: te kijk – A’j de vitrazie möör dichte doot, dan zit iej nieet zoo spiee. Latijn: specere = uitkijken; Nederlands: spieden = uitkijken.

spieegel: spiegel – Narcissus stond de hele dag veur de spieegel! Spieegel is femilie van spiee.

spieje: spuug – In Wieje poetst ze de schonen met spieje. Middelnederlands: spu, spi, spie = spieje

spiejen: spuwen, spugen, overgeven – A’j neiging hebt töt spiejen, dan kui’j bèter een pispot bie oe neerzetten. Spiejen: sterk werkoord van KLASSE I: ie-ee-klasse sterke werkwoorden, heufdstuk 9, blz. 82, blz. 83, ‘Grammatica van het Dèventer Dialect’, deur G.W. Kuijk: spiejen – spieje – spiejt – spit – speej – spejen – espejen. Nederlands: spijen = spuwen.

spieker: landhuis, voorraadschuur voor droge landbouwwaren – Dit spieker wördt altied nog gebruukt um veevoer in op te sloan. Het landhuus wöör het bie heurt heet trouwens “Spykerbosch”. Latijn: spicarium; Duuts: Speicher = zolder, pakhuus, groanschure.

spiekerbrook: spijkerbroek – De eerste spiekerbroken wieren van tentstof emaakt veur golddelvers; der zatten goldkleurige spiekertjes in. Dat wil de oaverlèvering wel te verstoan.

spiekervet: broodmager – Klinkt wel grappig, ‘spiekervet’, zoo vet as een spieker; het is een echte metafoor. Middelnederduuts: spiker; Middelengels: spike.

spierken: spiertje, beetje – Een spierken zolt in de eerpels is wel lekker; trouwens, zolt water drinken tiedens een tenniswedstried höldt de ärmspierkes goed op spanning. Spier < spieker.

spier(l)ink(g): kleine vis, spiering – Toen ze de grote vette vrouwe en het kleine koddige magere keerlken ärm in ärm zaggen lopen, riepen de kwoajonges in koor: “Döör goat ‘Spierlink’ en ‘Spekbukkem’!”

spiet: spijt, vezel, vlasafval – Een leuk gezegde van een koopman is: “Diee spiet he’k, hoap ik, nieet te duur ekocht! A’k ter möör gin spiet van kriege!” Spiet < spiejen of spuwen.

spiezen (met heel lange -ieee …-): spijzen, soorten voedsel – Der stonden härtstikke lekkere spiezen op toafel. Middelnederlands: spise, spijs = èten.

spiezen (met normale –ie-), smiezen (met heel lange –ieee ….-) met voorvoeging van ‘in de’: in het oog, in de gaten – “Hee had mien altied in de spiezen!” – “In ’t snötjen?” – “Nee, in de smieeeeezen”.

spinnerachel, spinnekopsnös(t): spinrag,spinneweb – Veural bie zunnig en wat nevelig weer bint spinnerachels zoo wondermooi um te zieen! Oldsaksisch: raginna = roeg of ruig höör.

52. Zeuk het möör op: SNIPSEL ---------- SPANDEREN

snipsel: snipper – Met de versnipperaer kui’j kranten mooi töt snipsels maken; dat dink is immers um te versnippelen. Nederlands: snippen = sniejen; Engels: to snip; Duuts: snipfeln.

snipsnoa®derieje(n): hebbedingetjes, kleingoed – An de mure hing een letterbak, wöörvan alle väkskes evuld wazen met snipsnoaderiejen. Middelned.: snode = van geringe weerde.

snitser: koosjere slachter – Een snitser kent precies de regels veur het slachten met zien vliemscherpe slachtersmes! Nederlands: snit = wieze van sniejen, zeis; snit < sniejen; Hoogduuts: Schnitt.

snoete: snuit, gezicht – “Kom jonge, ik zal oe de snoete es èven wassen”, zei Moder.

snoeven, snuven: snuiven – “Begint nieet met drugs te snoeven, want iej raakt hopeloos verslaafd”, zei de ofgekikten tegen de kinder. Snoeven, snuven is volgens de ‘Grammatica van het Dèventer Dialect’, deur G.W. Kuijk, heufdstuk 14, blz. 114, blz. 115, een sterk werkwoord uut KLASSE II (ie-ee-oe-uu-ui-klasse): snoeven, snuven – snoeve –snoeft – snöf (snuf) – snoaf – snoaven – esnoaven,

snook: snoek – “Kui’j zwemmen?”- “Ik kan duken as een snook en zwemmen as een baksteen!” Engels: snake = slang; Zweeds: snok – slang.

snookböörs: snoekbaars, sander – De snookböörs is een geweldige roofvis! Oldsaksisch: bars = böörs. Nederduuts: Zander.

snöör, snöre: snaar – As oe onder het fiedelen een snöre knapt, is dat nieet leuk! Middelnederduuts: snare; Nederlands: snoer = koord, draad.

snorrebot, snorrepiepe: snorrepijp - “Wiej haalden bie de slachter een butjen van een värkenspeutjen, dubbeld touw derdeur, handen wied uut mekäre, touw in mekäre dreien, touw strak trekken en … snorren möör! Kan oke met een grote jasknoop met minstens twee gaten”.

snorren: ruisend brommen (van katten), spinnen – De katte lei in haer mande te snorren.

snotte®belle, snotterdop, snotterneuze: snotneus – “Snotterdop! Ik zal oe!” riep Vader hellig. Middelnederlands: snot(te) = snot, verkoudheid; dop(pe) = schil, dop, pot. Dèventers: belle = grote druppel.

snotteren: huilen – “Iej könt noe wel goan zitten te snotteren, möör döör wördt het allemoale nieet bèteder van!” zei de moder tegen de zönne, diee haer auto totelös erejen had.

snotterig: neusverkouden, kleingeestig – “Iej bint nieet letterlijk altied snotterig, möör oke figuurlijk”, zei de man tegen zien vrouwe, toen e nieet mocht goan biljarten.

snuusteren, sneuken, sneupen, snuffen: snuffelen – Der bint een boel luu diee alle rommelmärkten ofsnuustert! Grondwoord: snuit, met ‘SN-‘ van ‘snuiven’.

snuusteriejen: kleine sieraden, snuisterijen – In de kaste mot de inbrèkers enkeld wat snuusteriejen evonden hebben! Diee wazzen nieet zoovölle weerd. Nederlands: snuisterij is pas in de 17^de eeuw genoteerd (Kiliaan).

soate®s: op zaterdag – Soatesmärns goat een boel Dèventersen nöör de märkt op de Brink.

soeze, soezebolle: sufferd, slaperd: Den soezebolle zit altied te soezen! Nederlands: suizen = zacht waaien.

soezen: suffen, slapen, zachtjes waaien – “Langzaam an soesden ik in sloap; ik veulden ‘t”, zei Piet. “En een zoele zomerzucht soesden deur het lover van de linden”.

soppen: knoeien, morsen – Kleine köttels könt zoo heerlijk met hun èten soppen.

Spaans: vreemd, eigenaardig, zonderling – In de Spaanse tied wier alles wat ‘raer’ leek ‘Spaans’ eneumd. Zoo ko’j Spaans lopen; een bamboestöksken was een Spaansrieetjen en de mensen konden het Spaans benauwd hebben; iej konden oke Spaans lopen.

spalken: splijten, in stukjes verdelen, versplinteren – Een stuk sukela spalkten wiej altied, dan ko’j der meer van genieeten! Oostfries: spalk = splinter.

spanderen: besteden, uitgeven – “Iej mot nieet al oew geld an boken spanderen; zet het möör op de spöörbanke”, zei de vader tegen zien zönne, want de rente was 3%.

51. Zeuk het möör op: SMODDE ---------- SNIPPERS

smodde, smorre: neuswarmertje, koffieketeltje – De ene smodde is een piepken, den anderen höldt de koffie wärrem. Smorre < smoren.                                                                

smoddelig: smoezelig, morsig – Wat zieet diee schonen der weer smoddelig uut! Smodder < modder; Oldindisch: mutra = urine.                                                                                        

smoesterig: vuil, goor – Härd zieeke mensen könt ter manges zoo smoesterig uutzieen.

smoezehöksken: prieeltje – In het smoezehöksken is het lekker vriejen! Smoezen kump meugelijk uut het Jiddische ‘schmus’ (verhaaltjen), wat weer kump van het Hebreeuwse ‘sje’moe’ah’ (traditie, nieuws).                                                                                                     

smoezen: vrijen - Kiek diee twee toch es lekker met mekäre smoezen!                            

smok: dikke kus – “Geeft mien es een lekkere smok”, zei Oma. Engels: smack = luidruchtige kus. Disse woordvorming berust op ‘onomatopee’ (‘klanknoabootsing’).                          

smoksen: sjokken – Hee smokst op zien leerzen dwärs deur de modderpoel.                  

smolproeme: hoerige vrouw – Diee smolproeme zit nog daaglijks veur het raam. Smul (16^de eeuw): iemand diee wellustig is; proeme = Nederlands ‘pruim’, ‘kut’.                                

smolt: uitgesmolten vet – Smolt met de kööntjes ter nog in is härtstikke lekker. Nederlands: smout = vet; Duuts: Schmalz = reuzel.                                                                                        

snaai: snel en slinks verkregen winst – Hee maakten een flinke snaai deur op de vriemärkt een kind een schilderieken of te troggelen, wöörvan e zag dat het een echte Van Meegeren was!

snaaien: gappen, winnen, snoepen – Diee man is steenrieke eworden van snaaien en sniejen. Hebreeuws: sjïnajïm = tanden.                                                                                                

snärre: tienermeisje, levendig meisje – “Kiek es, wat een leuke snärre löp döör!” riep Kees. Nederlands: snaar = meisje, schoondochter; Oldengels: snoru.                                            

snä®s, snä®ts: beetje, zier, klap – Van algebra snapten e gin snäs, oke wel gin klap! Ned.: snars < snarren, verwant met snorren: klanknoabootsend evormd.                                          

snee: snede – “kiek es, diee keerl hef een snee in de neuze!”- “Ziee ‘k niks van”. – Kiek möör es hoe of e slingert!                                                                                                                        

sneeg, snege: vlug, gauw, lenig – Hee renden snege deur de stege. Ned.: snedig = vlug, handig.                                                                                                                                   

sneej: snede – “Moo, ma’k een snee brood?” vroeg Jantjen. Sneej < sniejen.                                                                                                                                       

sneeklöksken, nakendeersken: sneeuwklokje of ‘blotekontje’ – Een boel dialectsprèkers kent nakendeersken nieet meer, helaas! (2015) - Oldsaksisch: sneo = sneeuw.                                                                                                               

snees: bundel vissen (ongeveer 20) – “Een snees of snoer um an te riegen, maakten wiej as jungeskes, azze wiej esselingen gingen vangen bie de strontsluze bie de spoorbrugge. Deur de kieuwen en de bek regen wiej de viskes an een ofgesnejen wilgentwiege; vandöör de name ‘snees’ veur dat dunne, lange buugzame snoer”. Dit wörden opetekend van zon jonge uut ongeveer 1930.                                                                                                                                         

sneesleppe: sneeuwschuiver – De sneesleppe achter het peerd is een sneeschoever veurop de trekker eworden.                                                                                                                                  

sniebone: snijboon, vreemde man of jongen – Sniebonen wordt zelden meer inemaakt; ze wordt nieet meer uut het vat egèten, wel uut een pötjen. Oldsaksisch: bona = boon.                                                                                                                                   

sniejen: snijden, afzetten – “Iej mot oe deur diee keerl nieet loaten sniejen”, zei mien vrouwe. (Klasse I sterke werkwoorden (ie-ee-klasse), heufdstuk 9, blz. 82, blz. 83, ‘Grammatica van het Dèventer Dialect’, deur G.W. Kuijk): sniejen – snieje – sniejt – snit – sneej – snejen – esnejen. Gotisch: sneithan.                                                                                                                                      

sniesteren: pruttelen en borrelen bij het braden – De runderriblappen sniesterden zoo lekker in de panne, dat het water hem in de mond liep! Sniesteren is een klanknoabootsende werking.                                                                                                                                        

snippe®len: snijden (iteratief), snipperen, knippen – Iej snippelt, a’j papier of ander spul in streukskes en stukskes sniejt en knipt. De ‘Snippe®ling’ in Dèventer is zon ‘snippe®’.                                                                                                                                       

snippers: geconfijte en gehakte oranjeschillen uit ‘Dèventer Koke’ en ‘öliekrappen’. “Mien zwoager höldt nieet van sommige Dèventer koken um de snippers”, zei Klaas Snippe.                                                                                                                                        

50. Zeuk het möör op: SLOERIG ---------- SMOANDES

sloerig: misselijk, akelig, onwel – “Ik bin sloerig in de botten, ik kriege griep”, zei Vader. Sloerig < sleuren = slepen.

slof: druilerig – Het vrus nieet meer, intègendeel is het slof weer.

slok(ó), slö(u)ksken: slok, teug – “Wo’j nog een sluksken” – “Nee” – “op één been kui’j anders nieet lopen”. Slö(u)ksken: Verkleinwoord van ‘slok’ met umlaut.

slok(ò): niet hard, niet strak, slap – “Hei’j noe een slokke band of een zokke band?” – “Maakt nieet uut, want in beide gevallen ka’k zoo nieet fietsen!” Ned.: sluik; Nederduuts: sluck.

slomp: brede stroom, grote hoeveelheid (veelal vloeistof ) – Hee hef in de ICT-branche een slomp geld verdieend. – In ’t veurjöör steet ter vake een flinke slomp water in den Iesselt.

slonde: werkschort, boezelaar, voorschoot – Het verhaal “De Vliegende Slonde”, van Dicky       Kersing- Heldoorn, uut de gelieknamige bundel, uutegeven deur de ‘IJsselakademie’ in 1991, is een prachtig spreuksken.

slörpen: slurpen – Hee slörpten de soep nöör binnen en kwam der van an het hoesten, deurdat e zieneigen versloekten.

sluze: sluis – As vrouwen de sluze löszet, dan bärgt oe möör! Nederlands: sluis = waterkering.

smak: machtige hoeveelheid – In de kompjoeterwereld völt een smak geld te verdieenen. Nederlands: smakken = smijten; een mense kan met geld smakken.

smakkerd: gemene en slechte vent, smeerlap – Adolf Hitler was een smakkerd! Hooft gin verdere uutleg! Belgisch-Limburgs: smak = zweppe, zweep. Nederlands: smakker = slechte, ruwe kerel.

smaksen: smijten, hard tegen de grond gooien – Een echte smakkerd smakst iederene tegen de vlakte töt an de dood too!

smaldoat, sloadood: schertsnaam voor soldaat, lange magere man – “Kiek es wat een lange sloadood!” riep Jan en hee wees nöör de langste “Gèle Riejer” ( soldaat van het ‘Korps der Artillerie’). Nederlands: soldaat < Frans: soldat < Latijn: solidatus.

smeer, smerig: vet, vuil – “Um de smeer likt de katte de kandeleer”, luudt een sprèèkwoord.

smeerfotse: smerig meisje of vuile vrouw – Smeerfotsen bint ter nieet völle meer, gelukkig! Nederlands: fots, fotse = ontuchtig wief; Middelnedertlands: fotte (ende 16^de eeuw).

smeerkanis, kanis: smeerpoets, vuile vent – “Zit nieet zoo in oew neuze te pörken, smeerkanis en dan vrèèt iej het oke nog op!” riep Vader kwoad. Bargoens: kanis = kop. Nederlands: kanis = vissersmandje. Latijn: canis = hond: Kump smeerkanis döör meschiens vandan? (Kuijk)

smeichelen: flikflooien, vleien, lief doen – Zee zat altied met haer docenten te smeichelen um bètere ciefers te kriegen! Duuts: schmeicheln = vleien, lieef doon.

smèlen: smalen, kleinerend spreken over – Ze zit altied op het schoolmeesterschap te smèlen. Nederlands: smal = klein, gering; Oldsaksisch: smal.

smeujig: mals, sappig, week, zacht – Wat een lekkere smeujige zoerkool! Nederlands: smeu, smijdig.

smidsneuze: deurklink, vallend deurijzer – Dat dink lik echt op een neuze en hee is nog esmeed oke! Middelnederlands: nose, neuse, nuese.

smiechel, smiecht, smiek, (link)miechel: gluiperd, slimmerd, goochemerd – Diee smiechel is iederene te slim of! Nederlands: smuiger = gluiperd; smuiger < smuigen

smiesterd: vuilak, gemenerd – Diee smiesterd bedondert oe wöör ‘j biestoat! Gotisch: bismeitan = besmeren.

smieten: smijten – Iej mot nieet alles zoomöör van oe of smieten. (Sterke werkwoorden van KLASSE I: ie-ee-klasse: smieten – smiete – smiet – smit – smeet – smeten – esmeten: ‘Grammatica van het Dèventer Dialect’, deur G.W. Kuijk, heufdstuk 9, blz. 82, 83.)

smikkelderieje: snoepgoed – “Hier jungsken, wat smikkelderieje”, zei Opoe.

smoandes: op maandag – Smoandes begint veur de meeste mensen de werkwèke.

49. Zeuk het möör op: SLEE ---------- SLOEKE

slee: stomp, stroef, wrang – Mien tanden bint slee! Ze sniejt nieet meer! Engels: slow = langzaam; Oldsaksisch: sleu.

sleebèze: sleepruim – De sleedoorn drög dit jöör weer een boel sleebèzen. Nederlands: sleepruim = sleedoorn, pruim; Duuts: Schlehe.

slèger: pompslinger, zwengel, hefboom – De waterpompe was van gieetiezer, de slèger was esmeed. Duuts: Schlegel = bout, stamper, klopper, trommelstok.

sleiferen: morsen – “Zit toch nieet zoo met oew pap te sleiferen; oew hele släbbeken zit teronder”, zei Moder tegen kleine Jennie.

slekke: slak – De slekken vratten alle greunekool op!

slekkedop: slakkenhuis – Wel aerdig, diee vergelieking met een nöttedop. Middelnederlands: dop(pe), dup = schille.

slepperd: man die het ene na het andere meisje versiert – Diee slepperd hef al heel wat meikes ehad! Sleppen = trekken; Duuts: Schlepper = sleper, trekker.

slichten: slechten, gelijk maken, glad maken – De muren van Dèventer bint hoaste allemoale eslicht en de poorten tèvens. Middelnederlands: slichten.

sliepplanke: slijpplank – “Bie ons in de keuken hangt nog een olde sliepplanke veur de toafelmessen met een bäksken onderan veur het zilverzand”, zei de olde Kuijk (2015)

sliep uut: uitroep van leedvermaak met bijbehorende wijzende en glijdende beweging van wijsvinger over wijsvinger – “Sliep uut!! … Sliep uut!!” riepen alle kinder hoonlachend toen de agent met zien fietse de grefte inreej.

slierbane, glierbane: glijbaan – As de sneej liggen bleef, maakten de kinder een prachtige slierbane diee zoo glad wier as ies.

slieren: glijden, slenteren – Op feestdagen slierden de opschöttelingen in groepen deur de binnenstad: Lange Bee, Korte Bee, Brink, Steegjes, Överstroaten. Middelned.: slideren.

slikkepitjen: snoepje, lekkertje – “Hier jonge, nemt een slikkepitjen”, zei Opoe.

slikkeren: likken, snoepen – “Ik mochte as jonge vake het laatste uut de havermoutpanne slikkeren”, zei Opa. Nederduuts: slicken = likken, snoepen.

slim: erg, zwaar, moeilijk – Diee man is slim zieek. – Hee hef het al jören ärg slim: werkloos.

slimmen: slecht voorwerp, slechte persoon – Diee eerpels kui’j nieet èten: ’t bint slimmen!

sloabonen: slabonen sperciebonen – Moder maakten veur de winter de sloabonen in ’t zolt.

sload: sla – Prachtige kroppen sload hadde wiej in de moestuin. Sla < salade < Frans: salade < Oldprovençaals salada = wat ezolten is < Latijn: salata = wat ezolten is.

sloaölie: slaolie – Sloaölie wördt onder allerlei namen verkocht; het is plantenölie en gezonder as dierlijke vetten, zeg de wetenschap.

sloapen: slapen – “A’j koffie drinkt, kui’j nieet sloapen”. – “Lik mien nogal logisch!” Sloapen – sloape – sloapt – slöp – sliep – sliepen – esloapen; Klasse VII van de sterke werkwoorden met ‘- ablaut –‘. (‘Grammatica van het Dèventer Dialect’, deur G.W. Kuijk, heufdstuk 16, blz. 130, blz. 131.)

slodderfokse: slordige vrouw – Een slodderfokse löt in huus alles verslateren en vake ook versmeren. Duuts: Fuchs = vos, roodhörig peerd; Engels: fox = vos.

slodderig: slordig, niet verzorgd, overvloedig – “Iej mot nieet zoo slodderig op oew kleren wèèn”, zei Moder. “Trouwens ik zal oe es een slodderige brootram smeren met een goeie loage botter en een dikke plakke keze!” Slodderig < slordig < sloo®dig (Kiliaan): sloore = vuuilpoes; sleuren = slepen, talmen; sloerie = slet; sloor = sullige, slordige vrouw.

sloddermiechel: sloddervos – Diee sloddermiechel kamt zien höör nooit! Miechel < miegen (zeiken).

sloeke: strot, keel, slokdarm – Piene in de sloeke kan op slokdärmkanker duden! Sloeke < slikken. Duuts: Schlucken = slikken, slokken, snikken, hikken.

48. Zeuk het möör op: SJAS ---------- SLATERKOUSE

sjas: vaart, snelheid, pit – Hee had op de märreton de sjas ter aerdig in! Fr.: chasser = jagen.

sjek: shag (sigarettentabak) – In de Tweede Wereldoorlog was sjek op de bon. Engels: shag = 1. ruig höör, 2. tebak; Frans: chique = proeme tebak.

sjek, sjeik: verbeelding, sier, namaak – Hee droeg enkeld möör een heudjen veur de sjek! Frans: chic = Nederlands: elegant, gedistingeerd.

sjekken: opscheppen, pronken, zich sjiek voordoen – Döör löp e weer met zien ridderorde te sjekken! Enkeld de draagspelde op vindt e nieet genog!

sjekkerd: opschepper – Diee sjekkerd gef allenig möör hoge van zieneigen op: hee kan alles ‘bèteder’.

sjekkerieje: opschepperij – “Schei toch uut met diee sjekkerieje! Iederene krig de pest an oe!” zei Vader kwoad tegen mien.

sjeletjen, slikketjen: doorschijnend gelig suikerkussentje – “Een sjeletjen?” vroeg Opoe. Frans: gelée = ingekoakt sap; Middelnederlands: jaley.

sjenken: huilen (peioratief) – Um het minste of geringste begint diee rot meid te sjenken.

sjikker: dronken – An de slingerende gang van een keerl zagge wiej of e sjikker was. Duuts: schicker = dronken; Hebreeuws: sjikkor = dronken; Nederlands: sikker.

sjocht, sjoecht: bende, troep – Hele sjochten meiden en jonges maakten op oldejöörsoavend de binnenstad onveilig. Duuts: schuften = hard werken; schicht = ploeg arbeiders.

sjoegel: antwoord, reactie, kennis, verstand – Niemand gaf sjoegel op de vroage wiee of het ongeluk ezieen had. – Van wiskunde had diee man totaal gin sjoegel. Meugelijk kump sjoege(l) uut het Hebreeuws: sjagach = nauwkeurig wöörnemmen.

sjokken: slepend lopen, joggen – Hee liep nieet, hee sjokten. – “Noa mien werk goa ik altied zon vief kilometer sjokken”, zei Willem.

sjoksen: langzaam en slepend lopen – Ze sjoksten achter de liekwagen an nöör het kerkhof.

sjoos: ding, zaak, geval – “Zon goeie kracht … en dan ontslagen?” – “Hee had geld verduusterd, dat is de sjoos!” – “Ooh …!” Frans: chose = ding, zaak, iets.

sjongesja: prima, goed zo – “Pa, goa we samen nöör de spöltuin?” – “Sjongesja! Stap in!”

sjongesnee: absoluut niet, echt niet – “Ma’k den Iesselt oaver zwemmen?”- “Sjongesnee! Ik loate oe nieet verzoepen!”

sjouwer: losser en lader van schepen – Töt in de twintigste eeuw wazzen der sjouwers an den Iesselt werkzaam an de lege löswal an de Lagestroate en an de Welle in Dèventer. Nederlands: sjouwen = met inspanning dragen (deur ondiep water); Fries: sjoue.

sjuu: jus, smaakmaker – “Lekkere vette sjuu, döör hol’ ik van”, zei Vader. “Da’s de sjuu op de wedstried”, zei de man; hee wees nöör Henneman Roelofs. Henneman was umstreeks het midden van de twintigste eeuw een van de beste voetballers van Kowet.

slachten: lijken op – “De zönne slacht zien vader bie tennissen”, zei de trainer; hee hef dezelde holding en dezelde krachtige uuthaal. Oldsaksisch: slaht = geslacht.

slag op slag: keer op keer – Sommige inbrèkers bint onverbèterlijk: Allewel ze slag op slag egrepen wordt, goat ze gewoon deur.

slamiere: slappeling, (lange) slappe vent – Diee slamiere is letterlijk en figuurlijk te slap um wat te doon. Duuts: Schlemihl; Jiddisch < Hebreeuws: shelo mo’il = diee niks deugt.

sla(e)kke, sla(e)ksken: slak, slakje – De meeste slakken loat bie het ‘schoeven’ een sliekspoor achter. Slakke < sliek; Ned.: slijk = modder, slijm; släksken is verkleinwoord met umlaut.

slateren: morsen, slordig omgaan met, flodderen – “Iej mot zunig wèèn op oew spullen en der nieet zoo mee hen slatereren”, zei Moder. Middelned.: sleteren = mishandelen, toetakelen; Ned.: slat = sliek; slet = flärd, ontuchtige vrouwe.

slaterkouse: slordig mens – In haer kamer leien de kleren oaveral zoomöör neeresmeten. Wat een slaterkouse most dat mense wèèn!