Eerpels
Op de eerste zoaterdag van april, de tweeden, was de bekende dialectdichteres Gerrie van der Waarde te gast bie de ‘Werkgroep van de Dialectkringe Salland en Oost-Veluwe’ in de ‘Notenhof’ in Diepenveen.
Zee droeg veur uut eigen werk, proza en poëzie, en het ‘huuskamerpubliek’ genoat. Ik genoate dubbeld, want haer taal is net een beetjen anders as de mienden. Ik letten goed op of ter meschiens woorden bie wazzen diee het begrip ‘aardappel’ dekten. En wöörumme? Ik hadde net het woord ‘voasters’ leren kennen uut het ‘Attems’ en elèzen dat het ‘eerdappels’ wazzen: ‘Lus iej nog voasters?’ Dat betekent zoovölle as ‘Lus iej nog peultjes?’
En joawel, heur! Eerpels spölden in ene van haer juweeltjes een rolle. Zee zei ‘järpels’. Of zee het oke zoo espeld had as ik noe, wete ik nieet, want Gerrie hef al sinds jöör en dag haer eigen literatuurspelling, diee haer sprèken zoo dichte meugelijk noadert.
Zelluf neume ik ‘aardappels’ altied ‘eerpels’, wat echt Dèventers is. Veur de Tweede Wereldoorlog wol mien vader enkeld möör eerpels ‘van de klei’ hebben. Zien gezin bestond toen uut acht personen en dat betekenden dat hee een winterveurroad anlei. Acht mudde kleieerpels liet hee deur een vrachtriejer uut Terwolde, Eune (Oene), Voassen of Welsum halen en hee sloeg ze op in onze grote kelder in de Ravenstroate in Dèventer. Noe ik dit schrieve, beseffe ik, hoevölle eerpels der toen in de umgeving van Voassen verbouwd wieren. Dat zal trouwens nog wel zoo wèèn, teminsten, ik binne ens èven an het koekelen ewest met de trefwoorden ‘Vaassen’ en ‘aardappels’ en ik vonde tientallen anknuppingspunten.
In de oorlog kon mien vader gin al te grote veurroad anleggen. De eerpels vielen onder de distributie en iej mosten der bonnen veur hebben. Wiej smokkelden de eerpels dus op de fietse van de boeren buten de stad in.
Leerden ik veur de oorlog enkeld möör namen as ‘eigenheimer’, ‘rooie ster’, ‘bintje’, ‘zeeuwen’, in de oorlog kwammen döör nog bie ‘roestige kuizen’, ‘veenkloeten’, ‘zandknollen’.
Völle soorten leerden ik pas kennen toen ik an Nieuw Rollecate kwamme te werken. As collega had ik döör Mevr. Ir. Lien Huizinga, lanbouwkundig ingenieur. Zee behandelden met de anstoande leräressen oke de eerpelrassen. Ik ziee nog de toafel veur mien met tientallen rassen en soorten. Ik hebbe der ginene van ontholden. Ik maakten net as mien vader möör één onderscheid: “een lekker eerpeltjen, hmm” of “gin beste eerpel”.
Noa de oorlog had mien vader weer Voassense eerpels in de kelder, verscheidene mudden. Per hallef mudde wieren diee de kelder inedragen, want zeuventig kilo in een zak op de nekke is te gek. Mien vader hef nooit ‘voaster’ as name veur zien eerpels uut de umgeving van Voassen gebruukt. Hee kwam dan ook nieet uut Attem. Ik wete dus helmoale nieet zeker of ‘voaster’ wel van ‘Voassen’ kump. Zelluf zol ik zeggen ‘voassers’, möör disse uutsproak is meschiens tegen de Attemse klankleer. De S en de T wordt op één ding noa op gelieke wieze evormd. Het enigste verschil is dat de S een gliejer is en de T een ploffer. Ik holde het ter dus op dat een ‘voaster’ een eerpel is ofkomstig uut de umgeving van Voassen of van een groothandel in eerpels uut diee buurte. As het anders is, heur ik het wel.
Onze eerpels hale wiej gewoon in de supermarkt, want op de kleine Diepenveense märkt hebbe wiej nauwelijks keuze. Ik zegge nieet welk ras ik bie de koop verkieeze. Ik make gin reclame veur eerpelsoorten. Wel wil ik nog kwiet dat veur 1565, toen de eerpel in Europa kwam, het woord aardappel al bestond: het werd gebruukt in plaatse van ‘alruinwortel’ of ‘varkensbrood’. Dat is een knol diee lik op een menneken. Vandöör oke wel ‘eerdmenneken’.
