Paperotsen
“Attems proatn kan ‘k nie loatn” lig veur mien. Het is in 2009 uutegeven deur ‘Heemkunde Hattem’ onder redactie van Truus Eghuizen. De medewerkers waren: Johanna Engelsman-Agterhuis, Willemien Keijl-Klinket, Bep Langevoord-Keijl, Gerrir Schakelaar-Oosterbroek, Riek de Vries-Blom. Illustraties: Herman Mensink. Omslagontwerp: Dick Remmerts. Druk en opmaak: Drukkerij Reestmond, Meppel.
De publicatie is in 2009 mee meugelijk emaakt deur de legaten van D. Zielhuis en A. van der Streek. Beiden hielden völle van het Attemse Dialect.
Disse uutgave gef een hele pärtieje gezegdes, uutdrukkingen, spreukskes, riemkes, verskes en ik wete nieet al. Ze bint heel nauwgezet bie mekäre ‘esprokkeld’. Ik komme der zelluf een boel bekende dinger in tegen. Möör … één woord, of feitelijk twee, kenden ik absoluut nieet. Het steet op bladzie 36: päperotsen: Zeg uloe päperotsn? Wuloe zek päpekuln. – Dennenappels.Ik hadde der nog nooit van eheurd, loat stoan dat ik wiste wöör diee beide woorden vort kwammen, wat hun geschiedenis was! Dat gaf mien wat te denken en te zeuken. ‘Päpe’ gaf weinig zwörigheid. Dat most wel van ‘paap’ kommen. En de paap van Rome kenden ik al uut mien eigen plat. Dat is de paus. ‘rotse’ of ‘rots’ most ik zeuken. Dat vond ik in “Etymologisch Dialectwoordenboek” van Prof. Dr. A.A. Weijnen: rots I dennenappel (vel.) Metafoor van nl. rots ‘ruwe steenmassa die boven de aarde uitsteekt’ << ofra. >> Roche < lat. Rocca = substraat.
De dennenappel is dus vergeleken met een rotse en döör nöör verneumd. Möör wöörumme ‘paperotsen’. Ik vermoedden het volgende: Dennenappels doot hun lobben lös en ze weit hun zoad(en) in het wilde weg. Een paap of een priester mag gin geslachtsgemeenschap hebben met een vrouwe. Zien rotse streujt het zoad in het wilde weg. Joa, ik wete wel dat dit voelschrieverieje lik, möör dat is het nieet. Feiten blieft feiten. An mien opmerking zit oke een positieve kante: Papen of priesters in de katholieke kerke bint vake zeer vruchtböör op geestelijk godsdienstig terrein! Zee streujt hun zoad onder de mensheid en zee mot möör ofwachten of dat vruchten ofwerpt!
Döörmee acht ik ‘päperotsn’ verklöörd. Möör ik kieke bie Weijnen oke nog èven onder ‘pape’ en wat lèès ik döör op blz.146? Dat ‘papekullekes’ bepoalde knöllekes bint, in Hoaksbergen zoo eneumd, diee de letterlijke betekenis ‘priestertestikels’ hebt. An disse knöllekes wieren vrogger versterking van de vruchtböörheid en van erotische verlangens too-eschreven. En wat bint op de Veluwe ‘päpekuln’? Juust, dennenappels. Wat mooi dat ik döörmee de zaak rond hebbe! Diee knöllekes uut Hoaksbergen bint de dennenappels uut Attem.
De beide woorden mot dus ontstoan wèèn in de tied dat de Nedersaksers al ekerstend wazzen. Blif veur mien ene vroage oaver: Bint beide woorden noe ontstoan uut ironie of sarcasme? Was het de bedoeling op zachte wieze gewoon de priesters te bespotten of de ongetrouwde stoat of te keuren? Ik denke het eerste. Wiej hebt volgens mien te doon met onvervalste Finkershumor avant la lettre. Alleen, in het geval van Herman Finkers is ter sprake van ene mens diee de ‘vondst’ dut. Bie Papenrots en Papenkul wete wiej nieet wiee of de metaforen, de op geliekenis berustende naamsverwisseling emaakt hef. Möör één ding is zeker: Ik hebbe van mien denken en doon zelluf vruchten eplukt en ik hoape dat mien zoad, zoojuust ezeid in het wilde weg, een boel vrucht dragen mag.
