Spelling
"De Nedersaksische dialecten zijn in de hele wereld bekend, heb ik in de loop van mijn leven ontdekt. Plattduits is zelfs een geschreven taal, met een eigen spelling. Dat kunnen we van de Oostnederlandse dialecten nauwelijks zeggen helaas. Gelukkig worden er pogingen gedaan spellingideeën van verschillende instituten wat meer op één lijn te krijgen, zodat het Nedersaksisch naast gesproken taal ook geschreven taal wordt. Het is bekend dat in enkele boeken spellingregels naar voren gebracht zijn."
Dat is wat ik overweeg, als ik de kerst- en nieuwjaarskaart van een vriend uit Canada nog eens lees. Ik kan die kaart het best eerst op de tekstverwerker zetten, voor ik de spelling nader bekijk.
'Hier dan is weer een paar letters uut Canada. In de eerste plaatse wense we jullie een prettige Kerstdagen en een gelukkig Nieuw joar to. Hier is alles goed. Noe dak gepensioneerd binne, hek in de laatste paar zomers een huusken abouwd an een meer en tut iederene zin verbazing zut it der knap uut; it lekt neet en it steet der mooi recht bej zo. Det hef mien aardig bezig aholden, mar it is doar te kold um in de winter te wèèn. Zo wachte we moar weer tut it veurjoar um der verder van te genieten.
Mar mien kantjen is alweer zon beetjen vol. Nogmaols een prettige feestdagen too ewenst van oe olde buurtgenoot.'
Het valt me onmiddellijk op dat mijn vriend de uitspraak van het dialect al die jaren uitstekend gehandhaafd heeft. Ik zie dat aan 'is(eens), uut(uit), wense we(wie=wij; hij spelt het met -e(in het Engels -ie), wat logisch is). Ik hoef niet verder te gaan in de tekst, want de lezers kunnen zelf wel lezen.
Waarom is deze tekst zo goed leesbaar? Omdat mijn vriend probeert zo dicht mogelijk bij de Nederlandse spelling te komen, zonder de uitspraak geweld aan te doen. Ik neem als voorbeelden 'Kerstdagen, Nieuw, aardig, feestdagen'. Hij had ook kunnen kiezen voor 'Kersdagen(Kärsdag'n, Käsdag'n, Kesdaagn), Niej, aerdig, feesdag'n(feesdaagn)', maar dan was het lezen er niet gemakkelijker op geworden. Leuk vind ik die vormen met a-: 'abouwd, aholden', uit het Engels overgenomen, van 'away' bijvoorbeeld. Hij houdt zich aan het woordbeeld dat hijzelf als Deventenaar, als Nederlander en als Engelse Canadees heeft. De regels van uitspraak en gelijkvormigheid en woordbeeld op schrift probeert hij te handhaven.
Met zijn tekst erbij, en met de spellingregels van De Nieuwe Deventer Spelling, kom ik tot de volgende geschreven tekst, want mijn vriend schreef dit niet; hij "sprak op schrift". Ik vertaal op papier: 'Hier dan is weer een paer letters uut Canada. In de eerste plaatse wense wie iejluu een prettige Kerstdagen en een gelukkig Niej joor(jöör) too. Hier is alles goed. Noe da'k gepensioneerd binne, he'k in de laatste paer zomers een huusken ebouwd an een meer en tut iederene zien verbazing zut 't(het) der knap uut. Het('t) lekt neet en 't(het) steet(stit, stut) der mooi recht bie zoo. Dat(Dät) hef mien aerdig bezig eholden, mar(möör) 't(het) is door(döör) te kold um in de winter te wèèn(wèzen). Zoo wachte wie mar(moa, möör) weer tut 't(het) veurjoor(-jöör) um der verder van te geneten(genieten).
Mar(möör) mien kantjen is alweer zon beetjen vol. Nogmoals een prettige feestdagen too'ewenst van oew olde buurtgenoot.'
Natuurlijk geeft het Deventer woordenboek voor 'Kerstdagen' 'Käsdagen', want dat moet de uitspraak zo goed mogelijk benaderen. Voor een schrijver is het van belang dat ook niet-dialectsprekers hem lezen kunnen. Zij moeten in spelling vertalen. Zodoende.
