Kommesa
Begin september 1944 probeerden de Duitsers 'hun' halve bevroren varkens uit het koelhuis van Linthorst in 'veiligheid' te brengen. De voedselvoorziening en de vlucht van de troepen was belangrijker dan de veiligheid van de Deventer burgers. De mensen die in de omgeving van 'Koelhuus Linthorst' woonden, kregen de waarschuwing dat de geallieerden het koelhuis wilden vernietigen enkel vanuit de lucht. In mijn herinnering vlogen de bommenwerpers eerst als waarschuwing over, voor ze hun lading afwierpen.
Vlees lustten wij natuurlijk ook wel. Gapten wij het daarvoor bij de aanvoer naar het koelhuis van de platte paardenwagens, nu deden we het bij de vlucht van het vlees. Wij slopen achter zo'n wagen aan en met een "kommesi-kommesa" sleurden we met z'n tweeën een half zwijn van de kore. We zijn nooit betrapt. We zullen ook wel minder in actie geweest zijn dan mijn herinnering mij doet vermoeden. "Wij deden dat altijd zo....", heb ik zo vaak herhaald dat ik het zelf ben gaan geloven. Dat zegt mijn nuchtere vrouw altijd en ik geloof dat zij gelijk heeft. Het is mij al vaak opgevallen dat ze beter kan relativeren dan ik. Ik ben nogal dominant absoluut!
Comme ci is Frans. Dat heb ik op school geleerd in diezelfde oorlogsjaren. Comme ça kende ik dus ook. Zoals dit of hier en zoals dat of daar. Zo is de betekenis in mijn herinnering gebleven. Wij dachten ook werkelijk dat we Frans spraken als we het zeiden. En achteraf, bij het vertellen van zulke gebeurtenissen, toonden we met onze armen, handen en vingers hoe dat hier en daar ging. We zwaaiden bij het vertellen met de armen naar links, de wapperende handen gaven 'hier' aan, en dan naar rechts, 'daar'. En als men ons vroeg hoe we aan dat vlees kwamen, gaven we met een geheimzinnig gebaar het zachte antwoord "kommesi-kommesa". De vragensteller wist wat zo hier, zo daar betekende. We hadden het vlees 'georganiseerd', wat wij ook wel zeiden.
Nu zit ik een boek te lezen. En plotseling schiet me te binnen dat ik een paar weken geleden 'kommesa' in een dialectverhaal tegengekomen ben. Ik ga dat boek dadelijk zoeken. Nee. Dat duurt te lang. Ik gun me geen tijd meer, want ik wil ook nog een artikeltje voor de krant schrijven. Doordat 'kommesa' me te binnen schiet, kies ik dat woord in combinatie met kommesi. Ik bedenk wel een zin waarin het woord in de dialectbetekenis voorkomt. "Wiejbeiden bint hen vissen ewest en wiej hebt een snook evangen van kommesa!" Ik zie het voor me. Ik gebruik zelf die uitdrukking, terwijl ik mijn armen spreid om de lengte van de snoek aan te geven. En ik besef meteen dat wij in die oorlog maar een van die Franse woorden aan ons plat hebben toegevoegd: kommesi. Kommesa hoorde al bij onze dialectschat. Alleen heeft het buiten de combinatie met kommesi een wat andere betekenis: "Wij hebben een snoek gevangen van jewelste". 'Van wat heb ik me nou daar!' geeft het beste weer wat kommesa al jaren en jaren betekent.
Zo af en toe, als hij een heel lollige bui heeft, gebruikt een van mijn broers, ik heb er vijf, dus niemand raadt wie van de vijf, kommesi-kommesa nog wel. "Hoe kom iej noe an dat mooie klöksken?" Een hartelijke schaterlach en een "Kommesi-kommesa, Gerrit", krijg ik terug. Zo'n bui heeft mijn broer dan bijvoorbeeld op verjaardagen, als we allemaal bij elkaar zitten, gezellig over het verleden en onze kwajongensstreken in de oorlog praten. Veel leed was er toen, net als nu. Ook toen steunden wij elkaar. Vooral familieleden en vrienden hielpen elkaar voort. Kommesi-kommesa! We redden het wel! Ik steek het niet onder stoelen of banken. Mijn familieleden en vrienden zijn zó in zware tijden. Zee hebt mekäre altied eholpen van kommesa!