Knecht
Zaterdagmorgen, tien over half tien, mijn vrouw en ik lopen richting dorp. We gaan de opening bijwonen van Diepenveens geheel vernieuwde winkelstraat, de Dorpsstraat. Het is nog niet erg druk. Boven de etalage van de eerste winkel die ons tegemoet komt, hangt al de witte vlag met het nieuwe beeldmerk van de winkeliersvereniging en de bijbehorende slagzin: Eens gekocht, altijd verk(n)ocht. Ik vind het leuk te zien en te lezen, wat over twintig minuten aan het begin van de Dorpsstraat onthuld gaat worden. Verkocht is door de inzender van de slagzin - er is een wedstrijd geweest in het maken van slagzinnen bij het nieuwe beeldmerk, en deze leuze heeft blijkbaar de prijs gewonnen - heel oorspronkelijk verknoopt met verknocht. Zou de dichter of dichteres van deze zin weten, dat verknopen en verknocht familie van elkaar zijn? Verknocht is een oud voltooid deelwoord van verknopen. Tegenwoordig wordt het nog slechts gebruikt met het voorzetsel aan: we zijn aan elkaar verknocht. Letterlijk wil dat zeggen, dat we in elkaar verstrengeld zijn. Figuurlijk betekent het dus dat we niet zonder elkaar kunnen. De slagzin is dus echt heel goed: de middenstand op een dorp kan niet zonder de mensen van het dorp en die uit de omgeving; maar omgekeerd moet goede kwaliteit gewaarborgd zijn.
"Woor bi'j met oew gedacht'n?" Een oude vriend houdt me staande, mijn vrouw is al met een vriendin mee gelopen. "Ik dachte an dee goeie slagzinne", zeg ik. "Ik heb hem nog neet elèzen", zegt hij. Dan lopen we naar het begin van de Dorpsstraat. "Denken en gedachte, weer twee woorden die bij elkaar horen", denk ik, en ik begin meer voorbeelden in mijn herinnering te roepen: geroep en gerucht, zoeken en gezocht, werken en gewrocht, draak en gedrocht. En of het zo wezen moet? Voor ons loopt een opa met zijn kleinzoontje. Het jongetje kijkt schuin omhoog in Opa's gezicht en vraagt iets, ik kan niet horen wat. Opa buigt zich diep naar de kleine knaap en vraagt: "Wat is der, mien knech'jen?" Knaap en knecht. Oorspronkelijk zijn ze van dezelfde woordstam, maar ze hebben zich in verschillende woorden ontwikkeld, wat vorm en betekenis betreft. Het woord knaap kennen we uit het Oudnederfrankisch, en het is in de betekenis van jongen in het Nederlands gekomen. Knecht komt uit het Oudsaksisch en is in de volgende betekenissen bewaard gebleven: ridder (Engels: knight), jongen (koosnaampje: knechtjen, in Nedersaksische dialecten), soldaat, handwerksgezel, schildknaap. Bij dat laatste woord zie ik me plotseling weer in de rol van Sinterklaas. Ik heb me met de Sint vroeger zo vereenzelvigd, dat ik hem soms was. Ik had dan twee ridders of schildknapen, Pedro en Sandro, ze dienen nog steeds de Sint, die mij vergezelden op mijn trektocht door deze streken. Dat was fijn, want ze kenden de streektaal: "Sunte'kloas, noe mo'j toch echt èventjes uutrusten" of "Mens'n, noe mot Sunte'kloas een peusk'n pauzeren, want hee hef do'st ekreg'n van al dat geproat; hee mot d'r eff'n ene nemmen."
Sandro en Pedro waren gekleed als ridders of schildknapen, want ze waren geen ondergeschikte arbeiders van Sint, maar integendeel edele lieden, die er altijd op bedacht waren de mensen goed te doen. Voor mij is de knecht van Sinterklaas een ridder, die hij van verre heeft meegebracht. Bij al mijn gedachten heeft de burgemeester allang het openingslint van de vernieuwde Dorpsstraat doorgeknipt. Het nieuwe beeldmerk is daarvoor al onthuld. Mij tikt iemand op de schouder: "Verknocht is zeker afkomstig van knecht?" "Neen, de klant is geen knecht van de middenstand of omgekeerd, al behandelen zij elkaar ridderlijk." Dan vertel ik hem over 'verknopen en verknocht', 'knaap en knecht'.