Kiezeman
Wat kan ik Joop nog meer over de Hanze vertellen dan ik voor de telefoon al gedaan heb? Dat Hanséatique een Franse vertaling is van 'betreffende de Hanze'? Dat weet hij ook wel. Dat Twente en Drenthe beide de woordstam ent, ant, ens, ans, hens, hans in zich dragen, heb ik hem al verteld. Ens, ans, betekenen eenheid. Ik denk daarbij aan ons getal één. In de Middeleeuwen noemde men een gildebroeder, een lid van een vakmans- of koopmansgilde, een ansebroeder, hansebroeder, hanzebroeder.
Als ik in dit verband aan kooplieden denk, zie ik de veemarkt voor me met zijn handelaren. Handjeklap wordt er nog steeds gedaan, tot de lui het eens zijn over de koop. Loven en bieden gaat dan over in een stevige handdruk, die vaak bezegeld wordt met een 'kleintje' in het café. 'Handlofte' heette in de Middeleeuwen de laatste handslag, die de belofte van koop kracht bijzette. Vroeger leerde mijn moeder mij een opzegversje dat daar mee te maken had. Hoe ging dat ook weer? "Hier hei'j een daalder./ Goat noa de märkt./ Koopt een koo./ Krie'j een kiezeman too./ 'n Stuksken van de lèver,/ 'n stuksken van de longe./ Da's good veur de kleine jonge."
Het is een rap-tekst in het dialect. Er zou heel mooi een volledige 'vijf-minuten-dialect-rap' op te maken zijn. Ik hoor het al klinken! Gaaf! Maar laat ik even de Hanze 'uitdenken'. Volgens mij is Hanze direct verwant met 'hand'. Beide, hansa en hant, zijn zuiver Germaanse woorden, die in talen buiten het Germaans niet gevonden worden, al is Hanséatique Frans, maar dat is door de Fransen uit het Duits geleend om 'aangaande de Hanze' kort te kunnen weergeven. Mijn hand is één verbond van vijf vingers, die gecoördineerd samenwerken. De Hanze is, was zo'n hand. Lang geleden werd het aantal samenstellende delen van een eenheid erbij genoemd: Twente - Tuwantia - Tub-ansa - Twee-eenheid; Drente - Trianta - Tri-ansa - Drie-eenheid. Daaruit verklaar ik Hanze: Eénheid. Het aantal deelnemende steden in dat verbond is zo groot, dat het niet genoemd worden kan. En natuurlijk heeft het Hanze-verbond dan direct met handel te maken. Bij hand-el sluit je voortdurend overeenkomsten, kleine verbintenissen, monsterverbonden. Daar komen ook geschenken aan te pas. Ja, ook geschenken die men in sommige kringen niet mag aannemen, "een kiezeman too" zo gezegd.
Kiezeman. Ik zie de kiezen van de koe niet bewegen, maar aan de bekbewegingen weet ik dat ze malen, langzaam malen. Dat ze herkauwen, kieskauwen. Ook ik heb weleens zitten kieskauwen. Ik kon dan mijn eten maar niet wegkrijgen. Zie dat kalfje, dat kauwende kalfje, dat kiesje, dat kiessien, dat kiesken, die kiezeman. Er zijn mensen die beweren dat een kiezeman oorspronkelijk een stierkalf is. Dat geloof ik niet. In onze dialecten maken we meestal geen onderscheid in manlijk of vrouwelijk bij de toevoeging man. Dat is meer kozend bedoeld: Janneman en Trieneman, geen Trienevrouw. Mijn kinderen vonden het altijd leuk met mij langs de weiden te dwalen rondom onze oude Hanzestad. Pa, ik dus, riep tegen de weidebewoners: "Kies, kies, kies ...!" Het was de roep die de koeien kenden. Ze kwamen naar het prikkeldraad. Een groot aantal hief de koppen en loeide de herkenning van hun jeugd uit. Zo waren zij immers als kalfjes toegesproken door hun boerin en boer, die van hun dieren hielden en nog houden. Het komt allemaal spontaan bij me boven nu ik weer aan dat telefoontje van Joop denk. Ik moet dit maar in de krant zetten. Misschien heeft Joop er wat aan als hij weer 'gidst' voor "Het Gilde", zijn Hanze, vrijwillig. Een kiezeman too?