Gedeisd
Vremd heb ik het altied evonden dat het woord ‘gedeisd’ nieet in het ‘Woordenboek van het Deventer Dialect’ veurkump. Ik mosse döör weer an denken, toen ik op donderdag de vieftienden april tweeduzend elf opebeld wier uut Zuud-Duutsland, deur ene Bertus V. De achtername wil ik hier nieet neumen, want de hele wereld les disse column mee.
Bertus wier, zei hee, vrogger in de oorlog, Bé eneumd en “Ik bin een breur van Joop V. diee oe een paer weken hierveur opebeld hef”.
Bé was pas in Zutphen bie zien breur op visite ewest en “Döör he’k oew ‘Dèventer Jonge in Oorlogstied” elèzen en wat een schitterend book is dat. Dat wol ik oe èven loaten weten”. Ik zeie hem dat Joop oke dööroaver ebeld had en dat diee het oke zoo prachtig evonden had.
In ons telefoongesprek viel inens het woord ‘gedeisd’. Wiej mosten ons in diee oorlogstied vake gedeisd holden: op de achtergrond blieven, ons in het duuster terugge trekken, ons rustig holden, achteruutwieken, achteruut deinzen en neumt möör op.
Diee betekenissen zit allemoale in ‘gedeisd’. Ik hebbe dat woord altied als Dèventers beschouwd; döörumme wil ik ter noe toch ens wat oaver schrieven.
In Joodse Portugese kringen bestond ‘deixe por as pequeños’ (stil voor de kinderen), zie “Etymologisch Woordenboek’, Van Dale, blz. 189, deinzen2, wöör ik op of mot goan, want ik kenne diee taal nieet. De stam van ‘gedeisd’à ‘deis’ is döörinà ‘deix’ dudelijk anwezig. Oke het Franse ‘désert’à ‘stil’ of ‘verloaten’ bevat diee stamà ‘dés’. Het Middelnederlands kent ‘deisen’, ‘deinzen’à dat ‘wijken’ betekent en ‘deisen’ bevat oke diee stamà ‘deis’. Verder kan ik gin andere etymologie vinden as ‘des’, wat ‘af’(of) beduud.
‘Gedeisd’ gebruk de Dèventenaer möör in bepaalde gevalen. Ik geve wat veurbeelden.
Kinder zit bie een feestjen, zooas een verjöördag van ene van de olders, graag met de neuze veuran. Ze hebt dan een hoop lawaai. Der wördt ezegd: “Hold oe is gedeisd, wiej könt gin fatsoenlijk gesprek voeren”.
Een jonge hef een politieman noa-eropen “Pit, diee in een sinaasappel zit!” De agent hef hem ezieen en meschiens herkend. Ik zeie tegen zon jonk: “Ik zolle mien möör een peusken gedeisd holden, anders ko’j welis de pineut wèèn”.
In onze stroate, Ravenstroate, liepen een stelletjen dronken opschöttelingen noa de kärmse an de Platvoet. Ik wolle net de veurdeure uutgoan, toen ze de stroate in kwammen slingeren. Ik ginge gauw weer nöör binnen en ik hielde mien gedeisd töt as diee knullen veurbie wazzen.
Meestal had ikzelluf het heugste woord. Der wier dan wel nöör mien eropen: “Iej mot oe is een keer gedeisd holden, iej lult völs te völle!” Dan zei ik vake helemoale niks meer en ik wol wel in de grond kroepen. Ik wolle mien dan wel in ‘duusternis’ hullen.
Jammer genog bin ik nooit de vorm ‘geduisd’ tegenekommen, oke nieet in de uutspraak in dialecten, want dan had de stam ‘onzichtbaar’ kunnen betekenen. Möör helaas, ik komme nieet zoverre. Ik kan nieet zeggen dat ‘zich gedeisd holden’ zich onzichtbaar maken betekent, möör döör kwam het in de Tweede Wereldoorlog bie ons, pubers diee een persoonsbewies mosten hebben, wel op neer. ‘Loat oe nieet pakken’, was de leuze. ‘Maakt oe onzichtböör’ of ‘Hult oe in het duuster’ of ‘Hold oe gedeisd’.
Bie zukke gesprekken as met Joop en Bé V., diee beiden èven old bint ongeveer as mien, komt allerlei onderduukzaken, ‘gedeisdzaken’ weer boaven. Döörumme vind ik het zoo jammer dat ‘gedeisd’ nieet in ons woordenbeuksken steet. Van Dale neumt het woord, geleuf ik, ‘bargoens’. Dat vind ik helemoale nieet! Het heurt bie de gewone Dèventerse taalschat! Der is gin bèter woord veur!
