LAK
Der bint van diee uutdrukkingen diee ‘j nogal vake heurt, wöörvan iej de betekenis kent, möör wöörvan iej feitelijk de ofkomst van het ‘kernwoord’ nieet weet. In zukke gevallen brengt geleerden met hun geschriften toch wel uutkomst. De uutdrukking ‘lak hebben an’ is ter zoo ene. De mensen hebt tegeswoordig oaveral lak an: ze stoat onverschillig tegenoaver bepoalde gebeurtenissen, regelgeving kan hun niks schèlen, ze holdt enkeld rèkening met huneigen. Een veurbeeld: In Diepenveen is tegenoaver AH ene invalidenpärkeerplaatse vlak veur de huusärtsenpraktijk, diee döör trouwens vort geet. Een klante van AH pärkeert ter zien auto op het moment dat ik ter net an kom lopen. Hee stapt uut. Ik zegge: “Dit is een invalidenparkeerplaats”. – “Nou en …?” – “U mag daar niet staan, kan U een boel geld kosten”. – “Döör he’k lak an … ! En wöör bemeuj iej oe feitelijk mee?”
‘Lak hebben an’. Ik pakke mien ‘NEDERLANDSCHE SPREEKWOORDEN EN GEZEGDEN’ van Dr. F.A. STOETT, beknopte uitgave en vinde op blz. – 193 - “757. Het is maar lak, d.w.z. het is maar gekheid, bedrog, fopperij (vgl. hd. lackieren, bedriegen?); lak hebben aan iemand of iets, om iemand of iets niets geven, er den gek mede hebben; fr. s’en battre l’oeil; hd. sich den Teufel um etwas scheren; sich nichts machen aus etw.; eng. Not to care a button about; to set at nought, to think nothing of. In het mnl. bestaat een bijv. naamw. lak, flauw, loszinnig, eene beteekenis, die ook in het mnd. en thans nog dialectisch in het hd. voorkomt. De oorspr. bet. kan, evenals bij de stammen laf, lef, maf en mak, die van slap, moede geweest zijn, waaruit zich die van flauw, zouteloos, zot heeft ontwikkeld. Hoogstwaarschijnlijk heeft lak die oorspr. beteekenis van slap, uitgeput nog in luilak, d. i. iemand die lui en lak is; die van zouteloos, flauw heeft het nog o. a. te Deventer en in Twente, waar men spreekt van ’t èten is te zolt of te lak. Dat de oorspr. bet. niet meer gevoeld wordt, bewijst het gron. da’s moar lak mit ouweltjes, voor welk achtervoegsel men vergelijke iemand zijn feilen (fouten) en boenders aantonen, en het ’s-Gravehhaagsche “daar was een heele foelie (fr. folie) en notenmuskaat”.
‘Da’s moar lak met ouweltjes’ betekent ‘Dat bint möör uutvluchten’, ‘Dat bint möör smoesjes’. Leuk is de betekenisverandering van lak in zegellak. Ook wördt ter leuk ‘espöld’ met feilen en boenders: Feilen bint immers oke dweilen!
Het Franse folie (gekheid, krankzinnigheid, dwaasheid) is natuurlijk nieet te vergelieken met een specerieje as notemuskoat! Foelie hef wel met notemuskoat te maken: het is de zoadmantel um de baste van de muskoatnötte! Mooi dat zon uutdrukking dan toch betekent ‘Dat is allemoale onzin- of gekkenproat”.
‘Lak’ mag dus met recht as een Nedersaksisch woord beschouwd worden. ‘Laks’ is ter de opvolger van. De –s kan volgens mien een bievoeglijke anvulling eneumd worden: Diee vent is lak. Wat een lakse vent is dat! De etymologie leert mien dat ‘lak’ verwant is an ‘laken’. Dat woord betekent ‘ofkeuren’. As ter wat te laken völt, dan is het ofkeurensweerd. Döörmee wördt de betekenisverwantschap met ‘lak’ metene dudelijk. Laksheid is altied of te keuren.
Het woord ‘laks’ wördt trouwens pas in de negentiende eeuw veur het eerst gebruukt. Dat kan bedujen dat het toen pas ofeleid is en dat de –s gin bie-evulde klanke is. Het is dan ontleend an het latijnse ‘laxus’, wat ‘slap’ betekent en het is synoniem met ‘lak’.
Um het gedrag van iemand te laken hooft diee persoon nieet lak te wèèn. Iej mot döör möör ens oaver noadenken. Meschiens vind iej zelluf nog wel andere veurbeelden met andere werkwoorden en bievoeglijke familieleden. Het zal mien trouwens een plezier doon, a’k ter veurbeelden oaver binnen kriege! Wèès nieet laks en doot oew beste disse tekst te begriepen. Trouwens, ik hebbe der lak an as het oe nieet interesseert. Iej könt nieet oaveral belangstelling veur hebben. En lèzers he’k genog.
