Ummebollen
As ik op bladzieje 44 van het “Woordenboekje van het Deventersch Dialect”, samengesteld door W. Draaijer, uitgegeven in 1896, ‘ummebollen’ – Ombollen, van partij, besluit, voornemen veranderen – ziee stoan, krieg ik metene twee kortslutingen: met Garibaldi en met Middelnederlandse woorden as ‘Ommecrommen, ommelopen, ommetriselen, ommewelven, ommewenden, ommewentelen’. Garibaldi verbindt mien met zien hood diee e droeg en wöör de bolhood nöör eneumd is, diee nette politici en handelsluu an het ende van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw graag droegen. Diee hood gaf hun enig kasjet. Mien vader droeg ter zoo ene nog in de dertiger jören, want hee most as handelsreiziger der altied “gekleed” uutzieen. Garibaldi was een Italiaanse generaal in het midden van de negentiende eeuw en … zien ‘staatsmanshood’ wier mode. Zoodoonde. Politici gingen de ‘dop- of bolhood dragen’ en ik kan mien veurstellen dat as mensen een keerl zaggen met zon hood, ze zeien: “Daar gaat weer zo’n dop” of “Daar heb je weer een bolhoed”. Noe wazzen der, heb ik mien loaten vertellen, garibaldi’s in verscheidene tinten zwärt töt gries en as iemand lid was van een politieke groepering dan liet e dat met de tint van zien döpken zieen. Mien vader deej döör väste nieet an mee: hee droeg heel gewoon een zwärte dop en as hee de ‘hoge zije’ of de ‘viefkop’ op had, was dat oke een zwärten.
As ter ene van politieke petieje veranderden, as ik lieege, lieeg ik in kemissie, veranderden zien dop van tint: hee kocht dus een niejen. Dan wier der ezegd: “Hij is omgebold” of “Hee is ummebold”. Diee uutleg is heel mooi, en döörumme geve ik hem oke, möör ik geleuve der niks van: het is een droalerieje!
Volgens mien zit het zoo: ‘umme-‘ in ‘ummebollen’, ‘omme-‘ in het mnl, betekent ‘krom’, ‘geboagen’, ‘een andere richting nemmend’, zooas dat oke kan wèèn in ‘ommecrommen’ en al diee andere Middelnederlandse woorden diee ik an het begin eneumd hebbe. Iej könt van Geert Wilders dus zeggen dat hee ‘ummekromd’ is, ‘ummelopen’, ‘ummetriseld’, ‘ummewelfd’ - meschiens wel nöör de nok van een moskee -, ‘ummewenteld’ - met zien kop in het zand bieveurbeeld as een struusveugel -.
Ik vind feitelijk dat ‘ombollen’ weer in onze Nederlandse woordenschat openoamen worden mot. En kump ter ooit nog ens weer een heruutgave van het woordenbook met Dèventerse woorden, dan mot ‘ummebollen’ onder de te gebruken woorden eplaatst worden en nieet onder de ‘ofgedankten’, as in 1986 gebeurd is. In “Woordenboek van het Deventer Dialect” is onder het leiderschap van Henk van Baalen ‘ummebollen’ op bladzieje 124 eplaatst met de volgende uutleg: bep.(aalde) uitdrukking. De kemissie wist bliekböör haereigen gin road met de betekenis. Dat is nieet zoo slim – in twee betekenissen – want in een volgende uutgave kan raak eschoaten worden noa disse misser.
De tookemtied mot ter een nieje kemissie möör ens bezig goan met een värse uutgave van de woordenschat van het Dèventers. Volgens mien hef de Dèventerse proater der al weer heel wat woorden uut de mederne tied bie-eslept. Loat onze meikes en jonges der möör ens een lieste van maken, want een olde keerl as mien kent diee woorden ginens. Ik komme nieet verder as iejmèèl, eipet, eifoon, kompjoeter, leptop en meschiens nog een paer. Het völt mien steeds weer op dat al diee “Engels-Amerikaanse” woorden in Dèventer met een Dèventers accent deur de meeste jongeren uutesproaken wordt.
Trouwens, het wördt tied dadde wiej allemoale in disse streek ummebolt: van richting verandert in onze umgang met de taal. Neudig is het deur te goan in de landstaal, möör oke de wissel umme te bollen nöör een tweede spoor, de eigen taal van de buurte.
Ummebollen: Een keer nemmen, een niej besluut nemmen, en dan dom deurdoon!
