7. Zeuk het möör op: GETUUG ---------- GUSSE

getuug: tuig, gerei, gereedschap, toestel – Het getuug van een peerd of het peerdetuug. Het getuug van de smid. Het wèèfgetuug.

geure: mol – Wat een geurehopen likt ter weer in het grös! Een molle heet geure, umdat zien neuze geurt! Ned..: geer = speer.

geuren: schuin aflopen, spits toelopen, puntig zijn – De snoete van de geure geurt. Ned.: geert.

gevaer: voertuig, gerij: Der kump steeds meer stinkend gevaer op de weg.

Gevöör: gevaar, kans op onheil, ongeluk – In de oorlog was ik veurdurend in gevöör.

geze: dom meisje, gans – Diee geze weet nieet hoe of ze een ei mot koaken! Eng.: geese (mv.).

gezeggelijk: gehoorzaam, gemakkelijk mee om te gaan – Disse kinder bint heel gezeggelijk.

giebelen: giechelen – Deerns könt onder mekäre zoo lekker giebelen.

gieleperd: gluurder, gluiperd – Diee gieleperd kneep altied de katte in het donker. Mnl.: glupen.

gieetelink: merel – Mnl.: gietelinc. ‘Gieet’ is ’t zelde as ‘geit-‘ in ‘geitenmelker’: nachtzwaluw!

gier: uier van melkgevend dier, ook aalt of gier – Koobeesten hebt vake hele mooie gieren.

giespelen: ervandoor gaan, er tussen uitknijpen, hard weglopen – Synoniemen bint ter genog.

glad: duidelijk, vanzelfsprekend, logisch, volkomen – Dat jonk is mien glad de baas.

glazewipperken: slanke drijftol, die met zweepje werd draaiende gehouden en makkelijk door de rinkelende ruiten of glazen wipte.

gleier, glijer: step, zonder luchtbanden, maar met houten wieltjes met ijzeren bandjes.

glie®bane: Glijbaan in de sneeuw op stoepen en straten of op natuurijs: van gliejen of glieren.

glieren: glijden over de glijbaan, na het nemen van een flinke aanloop – glieren möör, jonges!

glieve: reet, kier, gleuf – Iej mot nieet oaver “mien reet” proaten, zek dan lieeveder “mien glieve”.

glimsmeer: schoensmeer, poetsmiddel - Hier, hei’j een pötjen was: goed glimsmeer veur diee toafel.

gloepens: geweldig, overweldigend – Het peerd huppelden deur de wei. Wat gloepens mooi!

gloeperd: gluiperd, stiekemerd – Ik gloepten nöör een gloeperd diee nöör een paertjen lei te gloepen.

gloeps: verraderlijk, onverhoeds, vals – Hee maakte een gloepse stop, wöördeur ik op hem reje.

gloria: rood gleujende koalenmassa – Het smidsvuur was een en al gloria; de vonken spatten derof.

gluppe: gulp van een broek – Een gluppe is feitelijk gewoon een gulpe: de ‘l’ is van plaatse ewisseld.

godganselijk: godgans – Zee zit de godganselijke dag te gamen.

göte: goot, ruimte waar gewassen en geplast wordt – De vrouwe is op de göte de voele was an ’t veurwassen.

grammieterig: mopperig, nors, nurks, korzelig – Opa is väste nieet lekker. Hee dut zoo grammieterig.

grefte, grechte: gracht – De Singelgrefte vrös de laatste jören nauwelijks nog dichte.

grei: spullen om maaltijd mee te bereiden – A’j grei hebt, kui’j keistenen nog goed klöör maken!

grepe: greep, mestvork – En noe van mien erf of, of ik stèèk oe an de grepe.

greun: groen, onrijp (letterlijk en figuurlijk) – Een greune appel. Olde bokken lust greune blaadjes.

grienderig: somber, betrokken, troosteloos, huilerig – Wat een grienderig weer!

grienen: schreien, zachtjes huilen, motregenen – Moder zat stillekes an toafel te grienen van verdrieet.

griewel: huivering, rilling – De griewels liepen mien oaver de grauwels, toen ik de vlieegmesjiene zag neerstorten.

grölen: groeien, verheugen, leedvermaak hebben – Hee gröölden, toen hee eslaagd en ik ezakt wazze.

grondbeet: schijnbeet doordat angel bodem ‘aait’ – Hee lei te diepe en kreeg dus grondbeet.

gronderig: smaken naar de grond – Vis kan soms verschrikkelijk gronderig smaken.

grösnekke: scheldnaam voor boer – Bèter grösnekke as stadscheiterd!

grözen: grazen, groene vruchten van de boom eten, te pakken nemen – Ze hebt hem aerdig te grözen enoamen.

grözer: eter van groen(te), vegetariër, veganist – Vleis mot e nieet, möör fruit! ’t Is mien zon grözer!

gruppe: greppel, slootje – Deur de gruppe liep het water nöör de sloot.

guchelen: giechelen – Guchelen of giechelen is in het Hoogduuts ‘gickern’. Klanknoabootsing.

gudderig: rillerig, kouwelijk, overvallen door kou – As ik buten kwamme, worden ik inens gudderig.

gunder, gunter: daar, daarginds – Gunder steet mien oldershuus. Klunder! ’t Vrös döörgunder!

gunne: gindse, gene, andere – Ik wone nieet an disse kante möör an gunne kande van ’n Iesselt.

guren: tochten, doorstromen – ’t Guurt hier aerdig; het zand stuf oaver de toafel.

gusse, gutse: beitel met de vorm van een gootje – De timmerman had gutsen in völle moaten.

6. Zeuk het möör op: GAAIEN ----------GETÈÈM

Gaaien, geien: loeren, gluipen, gluren – Hee löp altied te gaaien of ter wat te bietsen völt.

gädde: garde, stok, hengel: - Ik magge an de gädde in het diepe bad. Vader hef de bonengädden al ezet. Wöör is mien visgädde?

gangs, ganks: aan de gang, op gang - Mien klokke is weer gangs. Ik bin der acht dagen gangs mee ewest, veur ik hem klöör had.

gärfkamer: consistoriekamer – Veur de kerkdienst komt domineer en olderlingen eerst bie mekäre in de gärfkamer. Mnl. gerwecamere.

garve: korenbos, korenschoof – Ik ziee de rogge nooit meer garve an gärve stoan; het is allemoale maïs.

gä®ste: zestal garven gemaaid graan, in de Middeleeuwen viertal garven gemaaid graan – Gästen ziee j al geels nieet meer!

ga®sterd: vieze vent, vuilak, smeerlap – “Gasterd! Iej stinkt! Iej hebt zeker weer een scheet eloaten!” “Joa, ene op kousevoten!”

ga®sterig: gortig, garstig (varkensspek besmet door trichinelarven), sterk smakend en ruikend, smerig – Een gasterige vent is dat.

gat: achterwerk, kuil, gat – Hee viel op zien gat. In de tuin had mien vader vrogger een mestgat. Heb iej dat gat egraven?

gatvlieege: paardenluisvlieg - Zien latijnse name is hippobosca equina en hee woont tussen de hören op de rugge van het peerd! (Ku)

gavel: hooivork – In het Dèventers is het een gavel of heujvörke, in het Nederlands een gaffel en een Duutse vörke heet Gabel. Mooi hè?

gebrekkelijk: - gebrekkig, invalide, gehandicapt – Diee man is vanof zien geboorte gebrekkelijk: mank, doof en nieet helemoale bie.

gebroaken: geestelijk of emotioneel vernield – Jan Willem is een gebroaken man: al zien familie in ene klap kwiet.

gedeisd: koest, kalm – ‘Deizen’ is zich stille holden, dus hold oe möör gedeisd! Ned.: deinzen.

gedoo: gedoe, bedrijvigheid, drukte, zaak, boerenbedrijf – Een klein gedoo is een gedöötjen (gedeutjen) met umlaut veur het kleine.

geiselen: stevig doorstappen, snel met grote stappen lopen – Mien ome liep ‘de vierdaagse’ nieet, hee geiselden hem.

geiselpoale: geselpaal, boompje zonder takken, afplakplaats bij spelletjes – Van een beumken hadden wiej een geiselpoale emaakt: um of te plakken met verlös.

gèle zucht: geelzucht – Gèle zucht is een hele nare zieekte an de lever, hebt ze mien verteld.

gèlig: geelachtig – Van gèle zucht is ter gèlig uutzieen ene van de verschienselen.

gemach(t) – teeldelen, lies – Hee had kanker an zien gemach. Het Oldsaksische ‘maht’ betekent vermeugen, petensie.

gemak: kalmte, rust, aangename stemming – Hee zat döör op zien gemak. Wiej zölt met gemak es weer nöör huus goan.

gengelen: lanterfanten, slenteren, doelloos rondlopen – Diee opschöttelingen loopt altied in de binnenstad te gengelen.

genne, gunne: gene, andere, gindse – Ik wone al jören an gunne kante van ’n Iesselt.

gepse: gesp, riemsluiting met tong – An mien padvindersrieem zat een hele mooie gepse met een Franse lelie derop. Mien riem gepsten ik makkelijk dichte.

gesluns: zachte delen van slachtvee, mengelmoes – Der ging nogal wat gesluns in de balkenbrie. Wat is dat noe weer veur gesluns?!

getèèm: gezeur, zeurige praat rondom een onderwerp – Hold toch es op met dat getèèm oaver lieefde. Lat.: thema.

5. Zeuk het möör op: FALIE ---------- FRIKKEDILLEN

falie: feil, dweil, doek, hoofddoek – Op z’n falie krijgen: een pak slag krijgen.

feile: dweil – In het Nederlands wördt ‘feil’ nog wel gebruukt veur dweil.

fein: leuk, lekker – Wat fein bint diee bonbons toch!

feitel: servet – Wiej lekt gin feitels meer bie de borden, möör vellekes van de keukenrolle.

fenint: venijn, gif, verzwering – Het fenint zit altied in de stärt! Ik hebbe fenint an de pink.

fetuten: kuren, kunsten – “Hei’j weer fetuten?” zei Moo, en zee sloeg mien um de oren.

fiedeldans: Sint Vitusdans – Zee is onder dokters handen; ze hef de fiedeldans.

fief: levendig, levenslustig, vlug – Gymleraer Meneer Gerard Hinnen was een vief keerltjen!

fielsepè: velocipède, rijwiel, fiets – Ik wazze gin lid van de fielsepè-club.

fiemelen: wriemelen, prutsen – Hee zat altied an de rits van zien jas te fiemelen.

fien: spits, puntig, orthodox gelovig, gereformeerd, heel christelijk – Bie de fienen heuren … .

fiesterd: koukleum – Ik neume een fiesterd altied een koldfiesterd; da’s dubbelop.

fiesterig: kleumerig, huiverig – Wat een fiesterig weer is het vandage toch!

fiet: fijt (bindweefselontsteking vingertop); Lat.: ficus (vijg, gezwel) Mnl. fyc: vijgepuist.

fietse: fiets, rijwiel – Goa we lopend of met de fietse? Duits: Fitze (streng, bundel garen). In het Nederduutse Munster is een Fahrrad een Fietse! Is een ketting feitelijk oke gin streng?! (Ku) Fietse is bliekböör van Nedersaksische ofkomst.

fietsken: kleine fiets, beetje – Jantjen wier vieve; hee kreeg een fietsken. “Suker?” “Een fietsken”.

fiezee: voetzoeker (vuurwerk) – Fiezees bint härtstikke gevöörlijk! Frans: fusee = vuurpijl.

Fiezel(ken)(tjen): kruimeltje, draadje, beetje – Een fiezelken brood …; een fiezelken wolle …; een fiezelken suker ….

fikken: handen (alleen meervoud) – A’k oe in de fikken kriege, za’k oe …!

filette: anjer, anjelier – Prins Bernhärd droeg altied een verse witte filette op zien jäsken.  

fladden, fladder: flarden – gescheurde lappen (kleren). De fladder hangt ‘m an ’t lief.

flambozen: frambozen – Veur ene euro ma’j hier zoovölle flambozen plukken a’j wilt.

flakke: plak, snee – Sniet oe möör een flakke keze derof, heur!

fläksken, fleksken: - Ik wille enkeld nog möör een dun fläksken roggebrood.

flèmen: vleien, stroop smeren – Iej mot nieet zoo met hem flèmen! Hee hef oe wel deur.

flèmerd: vleier, stroopsmeerder – Voele flèmerd! Iej wilt mien van mien vrindjen ofhelpen!

fleppen: veel drinken, zuipen – Iej hebt weer zitten te fleppen; hier met oew autosleutels.

fliederken: flintertje, doorzichtig dun plakje – Een fliederken ham op de brootram, lekker!

flikkerieje: verdachte handelwijze(n) – “De politiek is ene flikkerieje”, foeterden de man.

flodder: ‘opgetuigde’ zich ‘opdringende’ jonge vrouw, opgedirkte vrouw. Opdirken: optuigen.

floddermutse: streekklederdrachtmuts met slap afhangende randen over oorijzers vallend.

fluus: vlies – Een windei hef enkeld een fluus (vluus) en gin härde baste.

fluusterboot: boot met elektromotor, meestal rondvaartboot, vaart zonder storend geluid.

fluusteren, influusteren: fluisteren, influisteren – Fluusteren is het tweelingbreurken van luusteren.

fochelen: smokkelen, niet eerlijk spelen – Iej meugt met pokeren nieet fochelen.

foekepot: rommelpot, bus of pot met gespannen varkensblaas; een dun stokje wordt gestoken door een gaatje in de blaas, dat op en neer wordt bewogen, wat een donker brommend geluid veroorzaakt - “Foekepotterie, foekepotterie, geef mien een centjen, dan goa ‘k oe veurbie”.

foep: kracht, spanning, energie – Diee cola is nieet goed meer: de foep is teruut.

foeteren: opspelen, afbrommen - Mien vader kon verschrikkelijk tegen ons foeteren.

foksen: slordig en onhandig afwerken – Hee hef dat vogelhuusken möör wat in mekäre efokst.

fokseren: forceren, met geweld werken, vernielen, dwingen – Bie den inbraak was het slot van de achterdeure helmoale efokseerd.

fondement: kont, achterste, onderste deel van de rug – Hee viel van de steiger en kwam op zien fondement terechte.

forsie: kracht, forsheid – met forsie bereik iej niks, met oaverleg alles. Frans: force = kracht.

fotse: dot, bos – Vader vroeg mien um een fotse tebak; hee had zien rantsoen al weer op/

fötsken, futsken: dotje, bosje – An een fötsken sjek he’k genog um een seretjen te dreien. Fötsken is een verkleinwoord met umlautvorm.

frikkedillen: frikandellen – Ik hebbe lieeveder een kreketjen as een frikkedille.

4. Zeuk het möör op: EB ---------- EWEG

Eb, Ep, Eppe: roepnaam bij Egbert(us), een Engelse Heilige, en Elbert(us), van edele inborst.

ebbedink, hebbedink: leuk dingetje, souvenirtje – ‘k hebbe nog hebbedinkskes uut Duutsland.

eek: eik, eikenschors, run (gemalen eikeschors) – Eek wördt gebruukt in de leerlooieriejen.

eer(d)bèze: aardbei – De eerbèzen hebt onder de netten nauwelijks last van de mussen, mezen en liesters.

eerlinks: eerlijk waar, echt, werkelijk – Ik bin eerlinks nieet met vechten begonnen.

eerpel, ook wel eer(d)appel: - De eerpels verrot dit jöör in de grond deur de nattigheid.

eerpelkoele: aardappelkuil - Wiej hebt gin kelder veur de winterveurroad, möör wel een eerpelkoele.

eerpelkrallen: Paarse bessen na de bloei van de aardappelplant – Eerpelkrallen bint giftig.

eeuwigheid: zeer lange tijd – Wiej mosten van eeuwigheid töt amen op hun wachten.

effekes, effen(tjes): korte tijd, even(tjes) – Kom es effekes bie mien, dan krie’j een smok.

egeenieet: niet eens niet ( driedubbele ontkenning) – ‘en geen niet’; Frans: ne …. Pas.

eigengereid: zelf gesponnen, eigenwijs, betweterig – Da’s een eigenwieze prakke, diee meid!

eigens: zelf, vanzelf – Hee hef zich ter eigens mee bemeujd. Diee auto löp eigens: automaat.

eigenste (het): zelfde - Het eigenste hei’j mien gister oke al verteld.

eindelijk: eerlijk gezegd, eigenlijk, feitelijk – Eindelijk is hee gin echte nève van mien.

eiselijk: ijselijk, verschrikkelijk, om te rillen – De bommenwerper störtten neer, eiselijk um te zieen.

ekeltjen: ruziezoekertje, vechtersbaasje, eekhoorntje – Dat ekeltjen mot es opholden met ruzie zeuken. Denk aan Ned. akel(ig) en (h)ekel.

eke®tjen: eekhoorntje, vechtersbaasje – Het ekertjen stopt de eikels onder de grond.

elks: elk, ieder(een) – Iej mot elks zien deel geven.

ellekoke: platte ‘deventer koek’ van een el (68 centimeter) lang.

elsem: els – Diee kromme prieme van de schoolapper, dat is een elsem. Middelned.: elsen

empe: mier, stijfkopje – De empen wazzen druk gangs bie hun hoop. “Eigengereide empe!”

empengat, empenbulte, empennöst – mierenhoop, termietenmijt, mierennest.

empig: pissig, koppig, halsstarrig – Bie het spöllen met anderen dut zee altied empig.

en, ‘n: eerste deel dubbele ontkenning, (on)bepaald lidwoord – Ik ’n weet ’t nieet! ’n Zundag goa we. Ik zatte an ’n Iessel.

ende: eind, slot, sluitstuk – Hee hef de köttel bie het schone ende (Hij heeft het mis). Het middelste met de beide enden willen hebben (Alles willen hebben).

ene(nd): een, iemand – Dat mot ter ene(nd) edoan hebben. Ene zit ter te lieegen.

enk: wat hoger gelegen bouw- en weidegrond bij de stad, kamp.

enkeld: enkel, soms, alleen – Ik komme der möör enkeld. Enkelde possie of dubbelde possie!

Ens nieet: niet eens – Hee zol kommen, möör is ter ens nieet ewest.

epsepeutjen, (h)espepeutjen: stukje varkenspoot met (knie)gewricht – Lekker, snert met een epsepeutjen.

esselin(g)k: zoetwatervisje – Ik ginge altied esselingen vangen bie de strontsluze bie de olde spoorbrugge. Hee gooiden een esselink uut um een snook te vangen.

èven, (on)ef(fen): gelijk, even(tjes), (on)deelbaar door twee – “On of ef?” “Ef”. “Iej wint”.

èvenolder: iemand die even oud is – “Wiej bint beiden van de eersten mei vieftig”, zei e.

èvenwels: toch, echter, evenwel – Ik doo het èvenwels of het noe mag of nieet.

èverdasse: hagedis – “Wat een hazelworm is? Een èverdasse met zonder peutjes”, zei Jan.

eweg, (h)enweg: weg, heen – “Wiej goat eweg, Moder”, zei Vader, “de luu wilt nöör bedde”.

Middelned.: enwech; Engels: away.

3. Zeuk het möör op DAGENS ---------- DWÄRS

dagens: overdag – Dagens werkt e en sundagens kerkt e.

dankböör: dankbaar, dank U (je) wel – “Hier, oew loon”. “Dankböör!”

dauwelen: stoeien, dartelen – De kinder dauwelden in de spöltuin van de juffrouw.

de: bepalend lidwoord, voorafgegaan door ‘van’, gebruikt in plaats van ‘als het …. is’, of als aanwijzend voornaamwoord: deze, dit – Van de zomer goa we … . Van de winter … .

dège: (iets) goed(s), plezier, schik - Gin dège meer in het lèven hebben: der gin goeds meer in zieen.

deijen: daaien (dobbelstenen), zachte tikken - Deijen uutdelen; geef mien de deijen. Eng.: die (mv. van dice)

dek: strodak, rietdak – De rieetdekker begint märn an het nieje dek van ons huus.

dèle: dorsvloer – In disse boerderieje wördt nog olderwets op den dèle edörst.

delle: vieze vrouw, slet - Dat is zon delle van een wief, dat wi’j nieet weten!

den(-d, -de, -ne, -nen, -nend): die (zelfst. aanw. voornaamwoord) – “Welken?” “Dennend.”

derretjesperen: Derkjesperen, Dirkjesperen – perenras (vroegrijp), eneumd nöör ene Dirk(je). Was zee meschiens vrogriepe?

desie: soort biskwietje – Desies hadden verschillende bloemmotieven. Eng.: daisy

deuj (dööi): dooi – De deuj(dööi) is inevallen; zet de iezers möör in het vet. Umlautsvorm

deujen (ook dööien): dooien, smelten van ijs – deujen(dööien) kalleman doodgoan, ofsterven, smelten. Umlautsvorm van dooi. Een dooien: Neders. voor een dode.

deuksken (dööksken): doekje – Een deuksken (dööksken) veur het bloojen – verkl.umlaut.

deup: doop – De deup van dat jungesken is uutesteld.

deupen: dopen - Der wordt steeds minder kinder edeupt.

deurdoon: schrappen, afboeken, kwijtschelden – Da’s geransie, ‘k zal het deurdoon.

deurslag: vergiet – Gieet het möör èven deur den deurslag: is ‘t vocht terof.

dieepe: diepe bad in zwembaden – Ik hebbe diploma A, ik magge allenig in het dieepe.

dieepte: diepte, aardse – Vanuut de dieepte opzieen nöör de Eeuwigheid.

dier: groot exemplaar – Een dier van een banane; een dier van een haze.

dikke: dik, omvangrijk wat bezit betreft – Nee ..., dat is nieet zon dikke boer.

dingseldag: dinsdag – Dag van gedingen, rechtspraakdag, genoemd naar Germaanse god Tyr.

dinzes: dinsdags, op dinsdag – Dinzessmiddes goa we altied biljärten.

dissel: distel – Ik goa zogedissels stèken veur mien knienen; vindt ze lekker.

dissen(d)(e): deze(n) – “Dissen hebt het edoan”, en hee wees ze an. Dissen(d) wil ik.

doaje: lui meisje, luie vrouw – Diee doaje mo’j nieet as hulpe in huus halen.

doakerd: dommerd, stommerik – Dat is mien toch een doakerd!

doanig: danig, hevig – Ik schrokke doanig, toen de eerste bommen ontploften.

doedelkop: slaapkop – “Doedelkop, jij moet eens een beetje opletten!” schreeuwden Meester.

Doedeltjen: bijnaam voor bekende Deventer stadsfiguur uit begin 20^ste eeuw.

doerak: vrouw van lichte zeden (scheldwoord) – “Doerak, iej blieft thuus!” riep de pooier.

döddeken: dotje, lief kind, liefste kind, jongste kind (Benjamin) (nöstdöddeken).

doeve: duif – Wiee zien geld wil zieen stoeven, kope zich tebak en doeven. Gotisch: dubo, Iers: dub (zwart); misschien betekende dubo oorspronkelijk ‘zwarte vogel’.

dòlle: roeipen – De roeiers zetten eerst de dòllen, gingen toen met de rieemen gangs.

dóllen: ijlen, woelen, stoeien – Hee hef de hele nacht liggen dollen. Lig toch nieet zoo te dollen, ik kan der nieet van in sloap kommen. Zee likt weer met mekäre te dollen.

domenee®: dominee, protestants predikant(e) – De domeneer bad het Onze Vader … .

dommeneren: Gods naam misbruiken, vloeken – “Nieet zoo dommeneren! Dat gevleuk!” zei Moder.

doodriepe: overrijp, tegen rotten aan – Diee peren mot op: ze bint doodriepe.

doodvlekke: moedervlek – Diee doodvlekke greujt; mee nöör de dokter astoeblieef… .

dooien: dode mens(en), futloze persoon: Der bint een boel dooien evallen. Wat een dooien is diee keerl!

dooienhuus(ken): lijkenhuis(je), mortuarium - “Thuus opeböörd?” “Nee, in ’t dooienhuusken”.

döörantoo (töt): daaraan toe (tot) – Da’j kwoad wordt, is töt döörantoo, möör da’j mien sloat!

döppen: doppen van peulvruchten, voetballen – “Goat iejluu mee een pötjen döppen?” vroeg e

döppers: doperwten, voetbalschoenen – Hee liep met zien döppers an: hee wol voetballen

drek: vaste uitwerpselen van mens en dier, mest – Knienedrek ging bie ons as mest de tuin in.

drekvat: vuilnisbak, mestbak – “Zet iej het drekvat èven an de stroate?” vroeg Vader.

drietebuul: scheldwoord: scheitzak, strontzak, scheiterd – Hold oew bek, drietebuul!

drieeklazoer: baksteen van driekwart de normale lengte, figuurlijk: halve gek, halve gare.

drieterd: angsthaas, bangerd – “Drieterd, bangescheiterd, dörf iej het water nieet in?!” riep e.

duch’: dunkt – “Mien duch’ dat de moffen gauw uutekakt bint! Wat duch’ oe?” zei Vader.

duker: duiker, duivel – Duker is een eufemisme uut biegeleuf veur de duvel.

dummelig: seniel, kinds – “Ik bin wel doof, möör nieet dummelig”, zei mien moder altied.

duusteren (in het): duister (in het) – In het duusteren gingen zee as van zelluf fluusteren.

dutte: deuk – Der zit een grote dutte in mien nieje balle; hee is väste lek.

düvelsneigören: warkruid, nachtwikke, akkerklokje, kleefkruid – De name sprek veur zich.

dwärs: in de breedte, dwars, tegen het heil in – Iej könt met hem nieet oaverleggen. Hee lig altied dwärs

2. Zeuk het möör op: BAKSLAGEN ---------- BUTENPLAATSE

bakslagen: achter iemands rug overleggen, bekokstoven – Wiej mot èven bakslagen

bakzeudjen, -zöödjen: maaltje vis om te bakken – verkleinwoord van bakzooi met umlaut

balg: buik – ‘k Hebbe zon piene in ’n balg! Ook: ‘k Hebbe piene in ’n balk – zie: balkenbrie

balk: balk (boomdeel), buik, latrine – een hutte van balken; oaver de balk: poepen, braken

balkenbrie: balkenbrij – Wiej gebruukt alle vleis uut de boek van het zwien veur balkenbrie.

balkhaze: kat (dakhaas) – Ik neume de katte altied een dakhaze.

bamboezeren: doordraaien, verkwisten, zich overwerken: Kats deuredreid.! Frans: bambocher

bandel: hoepel – Holten en iezeren bandels hadde wiej, met een stöksken of pinne met oge.

bandelen: hoepelen – In de jören dertig bandelden wiej nieet, möör wiej hoepelden.

bandrèkel: ondeugd, kwajongen – Hee is net een jonge hond: Hold ‘m an de band!

bangescheiterd: angsthaas, bangerd – Spring toch diee duukplanke of, bangescheiterd!

Bärger: bewoner Bergkwartier – “Bärger of Noordenbärger?” “Butennoordenbärger!”

bärkenbessem: berkenbezem – Bärken- en heidebessems wordt hoaste nieet meer gebruukt.

bä®stend: barstend – Ik hebbe een bästende koppiene, wat zeg ik! Alderbästend!

baste: huid, schors – Mien baste jeukt as de pest! De beuk hef een gladde baste.

batse: platte, holle schop – Met een batse kui’j nieet spitten; dat doo’j met een spade.

bebbe: opoe, oude vrouw – Wat een olde bebbe. Fries: beppe

bedujen: betekenen, beduiden – Zien mening hef nieet zoovölle te bedujen.

béésten: koeien, runderen – De béésten mot in de winter op stal.

bekstuk: kijfgraag wijf, vrouw met haar op de tanden – Dat bekstuk zöch altied ruzie.

beschimmeld: verlegen, stil en teruggetrokken – Hee is te beschimmeld um wat te zeggen.

betoete®d: gek, krankzinnig – Bi’j noe helemoale betoeterd!

betute(l)d: verlegen, bedremmeld – Betsie zei niks, möör stond betuted te kieken.

biester: zeer, erg, bijster – in de biester wèèn: in de war zijn

bi’j, bin iej: ben je, ben jij, zijn jullie – Bi’j der bie of bi’j der nieet bie?

bi’k, bin ik: ben ik – Bi’k eslaagd of bi’k ebakt?

bi’w, bi’we, binne wiej(luu): zijn we (wij) - Bi’w derbie of nieet?

blaag: speels kind, stout kind, snotneus – Diee blagen bint de hele märgen an ’t heisteren.

blèke, bleike: bleek (om wasgoed te bleken) – Hier hebt ze nog een olde gemeenteblèke.

bluisterig: winderig, stormachtig – “Boots, het is een bluisterige nacht”, zei ik.

blut wèèn: alle ’kuizen’ kwijt zijn, alles verloren hebben – Noe bi’k kats blut!

boek: buik – Wat he’k een boekpiene. Verkleinw. met umlaut: buuksken

boekzieek: buikziek, beurs – Een boekzieeke pere is nieet te vrèten.

bouwen: ploegen – “Bouwen met rechte voren, joa, dat kan Stefan Schreur!” zei ik.

bouwmeesterken: wipstaartje – Meervold bouwmeesterkes

brödekes, bröädekes: kleine aardappeltjes om in olie te ‘broaden’. Verkleiningsumlaut

brommen: in hechtenis zitten – Hee mot zeuven jöör brommen.

bukkink: bokking, gerookte haring – Meervold: bukkinks – Bukkinksgank

Bukkinksgank: Bokkingshang – straat in Deventer bij de IJssel

Bule: buidel, geldzak – Hee hef een bule met geld.

buul, puntbuul: papieren zak – Suker wördt nog in een buul verkocht. Een puntbuul patat

bungel: houten klos aan koeienpoot – Bertha VIII hef een bungel: kan ze nieet springen.

butenbeens goan: buitenbeens lopen – Met nöör buten oaverhellend lichaam lopen

butenbeentjen: onecht kind, afwijkend kind: Hee is een butenbeentjen: de enigste muzikalen.

butenmensen: plattelandsmensen, boerenmensen, dorpsbewoners, mensen van buiten

butenplaatse: buitenplaats, buitenhuis met veel grond, landhuis, landgoed

1. Zeuk het möör op: AALTE ---------- -AZIE

aalte: koeiepis, aalt, gier – De aalte geet de gierputte in

aalten: mest verspreiden over bouw- en weiland

Aaltjen: Aaltje, meisjesnaam, palinkje – verkl.w. met umlaut öältjen (ööl-), öälken (ööl-)

aap: aap, kwajongen – Hier (snot)aap, dan kriej een pak veur de konte!

aard: manier, karakter – Hee kreeg mien een pak rammel dat het zon aard had!

abbe®doedas: (ook labbe®doedas) – oplawaai, klap – uit Franse vissersplaats Labourdan

achelen: schelden – zie ook hachelen

achem: anstellerige vent – Wat een achem! – misschien uit ‘ach … hem!’

achteran: achteraan – der achteran zitten, dat mo’j!

achtendèèl: veertigponds botervat ong.19,50 kilo – Amsterdamse pond: 494,09 gram

Achterdebreuren: Achter de Broederen, straat in Deventer

achterdoems: stiekem, achter iemands rug, achterbaks, heimelijk, geniepig

achterende: achterste, bips, achtereinde, kont, plaats waar de rug van naam verandert

achterhen: er achter vandaan, er achteraan, tevoorschijn - Zit er es achterhen

Achterhook: Achterhoek – Heurt Dèventer noe wel of nieet bie den Achterhook?

Achte®karspel: achter de parochiekerk – Herberg “De acht kerspelen” was heel bekend

Acht Kerspelen (De): verdwenen herberg op de hoek Molenstraat / Muggenplein

achtermiddag: namiddag – Ik vinde ’s achtersmiddags of –‘s middes mooieder klinken

achterste poten: benen, achterpoten – Hee stond op zien achterste poten, zoo hellig was e

achtersteveur(t)en: achterstevoren, omgekeerd, van achteren naar voren.

achteruutboeren: economisch gezien minder resultaten boeken.

achterveur: voor de kont – Ik zal oe es èven der ene achterveur geven.

achterwark: achterste, bips, kont – Hee kan nieet zitten: een steenpoeste op zien achterwark.

af, of: weg, uit, vandaan, beneden – Bie spöllen: af(of)wèèn; af(of)reizen; af(of) springen.

affein: enfin, om kort te gaan – Affein, ik zegge da’j mien dat nieet mot lappen!

af-, ofgestampt: zeer, erg, enorm, over- – De kerke zat ofgestampt vol.

afgronteren: affronteren, krenken, kwetsen, beledigen – Hee veult zieneigen e-afgronteerd

agosie, nagosie, negosie: handelswaar – Diee kiepkeerl kump weer an met zien negosie.

a’j: as iej, as iejluu – als je (jij,jullie) – A’j nieet uutkiekt, zit iej zoo onder een auto.

a’k: as ik(ke) – A’k juust inelicht binne, hei’j (heb iej) oew eksamen verknald.

al: wel, helemaal, allemaal – Het is al wöör. Hee hef het enkel al veur mien edoan.

alderbastend: geweldig, reuze, ontzettend – Wiej hebt alderbastend völle schik ehad.

allebasterd: knikker van albast – Disse kuis wier oke wel verbasterd töt kallebasterd.

allemeugend: erg, zeer, ontzettend – Diee keerl is allemeugend sterk.

ambacht verteunen: oud jongensspel – Jan verteunden het ambacht van smid heel goed.

ampä®t: apart, afzonderlijk – Ète wiej vanmiddag stamppot of ampärt.

amperan: nauwelijks, net niet – Mien tante woag bie de geboorte amperan driee pond.

an: aan, tegen – Ik wone an ’n Singel. Dat mo’j es an hem zeggen.

anbrengen: voltooien, beëindigen – Mien vader had de reize weer goed anebracht.

andacht: aandacht, eerbied, preek – Völle andacht zundag! Mooie andacht van diee dominee.

ande®s, tweedens: ten tweede – Eerst(ens), andes, derdens … of!

angel(tjen): vishaak(je), angeltje – Pas op met het weerhöäksken an het angeltjen!

ankatsen: wijsmaken, aansmeren – Hee löt zieneigen van alles ankatsen.

ankeren: schoonmaken, aanvegen – Ik zal de plas es èven goed ankeren.

ankieken: aanzien, afwachten – A’j wat zekt, mo’j mien ankieken. Ik zal het nog èven ankieken; iej heurt nog van mien.

ankriegen: zich bedienen, toetasten – “Kriegt mööran, mèken, der is genogt”, zei Moder tegen mien vrindinneken.

anlangen: aanreiken, aangeven – “Jan, langt mien de zoltpot nog es an”, zei Vader tegen mien breur.

anlujen: erven door overlijden – Hee is miljonair, möör ’t is hem allemoale aneluujd.

anpakkerd: harde werker, doorzetter, mantelzorger (2015) – Noe zien vrouwe zieek is, dut hee de huusholding en is hee de anpakkerd..

anpiepen: door vuurcontact aansteken – “Ik hebbe gin vuur mien serette. Ma’k èven bie oew anpiepen?” vroeg mien een keerl.

anpoeren: aansporen, in beweging brengen – Toe man, poert noe es an! Ned.: porren.

ansloan: even geluid maken bij dreigend gevaar – De honden sloegen plotseling an … .

ansprèken: de wacht aanzeggen, overlijden aanzeggen, een zieke bezoeken – Ik zal hem oaver zien slechte gedrag ansprèken. Hee kump zien bedde nieet meer uut; ‘k zal hem nog es ansprèken. Diee man in ’t zwärt geet ansprèken bie de buren dat Opa dood is egoan.

anstèkelijk: besmettelijk – Het verschil tussen griep en een gulle lach? Is ter nieet: ze werkt allebei anstèkelijk, enkeld een gulle lach metene!

anstèken: aansteken, besmetten - Voetbal is net een griepvirus: het stek oe an.

antammig: pakkerig, grijperig – Dat jonk is zoo antammig! Hee kump oaveral an met zien fikken. Frans: entamer = aansnijden; l’entame = het kapje. Zie: ‘Antammig’ –‘Columns Deventer Dagblad’ door G.W. Kuijk.

antrekken: aankleden, gegrepen zijn – Stoa op en trek oe an! Hee hef zich het sterven van zien vrouwe ärg anetrokken.

anvallig: aantrekkelijk, lief – “Mien zusken is een anvallig mèken”, zei haer grote breur.

anzeuten: aanlokkelijk worden, tot gewoonte leiden – Regelmoatig een boddeltjen nemmen zeut verschrikkelijk an en dat leidt töt verslaving!

ärte: erwt – Hee zut teruut as een deuredreten ärte. Oldsaks.: erit

as e, as hee: als hij - As e achttiene wördt, krig e veur zien verjöördag een scootertjen

asse: as – Gooit de asse möör in het asvat. Asse is verbrande törf!

as ‘t – as het: als het – As ’t an mien lig, krieg iej diee bane.

as ter: als er – As ter ewerkt mot worden, gef e nooit thuus.

a’ we – azze wiej(luu): als wij – A’ we ruzie kriegt, za’ we ze [zullen wij ze (hen)].

as ze – as zee: als zij – As ze zwanger wördt, geet zee trouwen.

-azie: achtervoegsel (ned. –age, atie) – kurazie (moed) – klerazie (kleding) – kassazie (beroep).

Programma 2014/2015 - Strèèktaalgroep

Programma 2014/2015 “Strèèktaalgroep Dèventer en Umstrèken”

Locatie: “De Notenhof” – Dorpsstraat 55A – 7431 CJ Diepenveen

Coördinatie:

G.W. Kuijk – Draaiomsweg 16 – 7431 CX Diepenveen

Tel.: 0570-591212

E-mailadres: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Agenda:

Zaterdag 6 september 2014: 10.00 uur: Inleidende morgen: Ineke leeftink & Gerrit Kuijk

Zaterdag 4 oktober 2014: 10.00 uur: Albert Bartelds, streektaalconsulent IJsselacademie

Zaterdag 1 november 2014: 10.00 uur: Arie Hofstede met een eigen programma

Zaterdag 6 december 2014: 10.00 uur: Sinterklaas met Marian Thijssen (sinterklaasverhaal)

Zaterdag 3 januari 2015: 10.00 uur: Niejöörsbie-eenkomst, coördinatiecommissie

Zaterdag 7 februari 2015: 10.00 uur: De dichteres Gerrie van de Waarde-Nikkels

Zaterdag 7 maart 2015: 10.00 uur: Gerrit Kraa, Twentse schrijver en streek(taal)kenner

Zaterdag 4 april 2015: 10.00 uur: Hans Albers en Willy Hoogstraten (onder voorbehoud)

Zaterdag 2 mei 2015: 10.00 uur: Derk Kok (onder voorbehoud) en Gerrit Kuijk

Zaterdag 6 juni 2015: 10.00 uur: Theo de Kreek en Martin Borkent

Ik hoape dadde wiej weer feine märgens met mekäre zölt hebben en iej allemoale kommen könt.

Gerrit Kuijk

Strèèktaalgroep Dèventer en Umstrèken 2013/2014

Hier volgt de gegèvens oaver onze samenkomsten veur het seizoen 2013-2014 veur zooverre as diee noe bekend bint:

Locatie: De Notenhof – Dorpsstraat 55A – 7431 CJ Diepenveen

Bie-eenkomsten: 2013/2014 - Iedere eerste zoaterdag van de moand van september töt juni

Anvang: 10.00 uur

Pauze: 10.45 – 11.00 uur

Ende: 12.00 uur

Doatums:

07-09-2013 – Gerrit Kuijk en Ineke Leeftink: Oapening nieje seizoen

05-10-2013- De heer Albert Bartelds, streektaalconsulent van de "IJsselacademie" in Kampen, kump vertellen oaver zien werk. Arie Hofstede leidt de bie-eenkomst.

02-11-2013 – De heer Gerrit Kraa uut Bornerbroek vertelt in het Twents

07-12-2013 – Sunterkloasmärgen: o.l.v. Coördinatiecommissieleden

04-01-2014 – Niejöörsvesite: o.l.v. Coödinatiecommissieleden

01-02-2014 – Meugelijk kump pastor Peter Dullaert oaver zien werk vertellen, as e kan.

01-03-2014 – In het kader van "Meert dialectmoand" is de heer J.C. Gerritsen onze gast. Hee is burgemeester van Haaksbergen, möör hee kump as veurzitter van het "SONT" ons het een en ander vertellen.

05-04-2014 – De heer W.Hoogstraten verzörgt disse Dèventer märgen. Een tweede gast is nog nieet bekend.

03-05-2014 – De heer Martin Borkent verteunt weer zien kunsten. Hee zal wel assistentie meebrengen.

07-06-2014 – Mevrouw Thea Kroese, bekend van radio en televisie, kump 'gezellig' en 'smakelijk' vertellen.

De "Strèèktaalgroep Dèventer en Umstrèken" kent leden en belangstellenden. Leden betaalt 25 euro per jöör en mot veur de koffie 1 euro per köpken betalen. Belangstellenden kunt de eerste keer gratis terechte en betaalt bie ieder bezeuk döörnoa 5 euro. Koffie is veur hun gratis.

Op zoaterdag, 7 september 2013 is iedere dialectlieefhebber dus weer welkom in "De Notenhof", vanof 9.45 uur.

De coördinator,

G.W. Kuijk

2 Lève Schalkhaer... !

Ruum tweehonderd jöör elejen, in achttien tiene, is 'Schallekhaer' esticht. Der wier op diee onvruchtböre 'haer', wat een nieet zoo lege elègen uutgestrekt heidelandschap was een kerke ebouwd veur de rooms-katholieken. Noe bin ikzelluf nieet katholiek en ik wete döör dan oke nieet völle vanof, möör van 'Taal' weet ik een beetjen meer. Ik hebbe bieveurbeeld eleerd dat een 'schalk' een 'knecht' is, en ze hebt mien proberen wies te maken dat de boerenknechts uut diee tied rondumme diee kerke mochten goan wonen en op diee heide döör wat grond gebruken mochten, noa het een beetjen te ontginnen natuurlijk. Het zal allemoale wel wöör wèèn.
Schalkhaer brengt mien altied op een ander idee. In de jören vieftig van de veurige eeuw studeerden ik Nederlands an de 'COCMA', Centrale Cursussen Middelbare Akten, in Utrecht.
College mocht ik kriegen van de bekende Prof. Dr. C.F.P. Stutterheim, diee vanof zesenvieftig oke de Troonrede ieder jöör veur de keuniginne most corrigeren. Literatuur kreeg ik nieet van hem, möör Gotisch en Historische Spraakkunst. Oaver het Oldsaksisch en het Evangelie dat de 'Heliand' eneumd wier, sprak hee natuurlijk oke. Meschiens deej hee dat wel um reden dat hee zon mooie Saksische name had. En dat epos oaver de Heiland interesseerden mien biezunder, wiel ik een Dèventerse Nedersaks wazze, diee zien eigen taal zoovölle meugelijk gebruukten. Ik kwamme oaver de 'Heliand' een boel an de weet, ik wete egensnieet meer hoe! Wel weet ik dat het Evangelie van de Blieje Boodschap deur mien in Schalkhaer wier esitueerd en in de Diepenveense drèven zich ofspölden töt an Bathmen too. Veur mien liet de dichter van dit epos Jezus rondkuieren in de Iesselstrèèk. Dat kwam meschiens oke wiel Bathmen zoovölle op Bethlehem leek en de heidevelden en weerden deur de knechts gebruukt worden konden um hun peerden en koojen of beesten te bewaken.
Pas völle later constateerden ik oke in de tekst van de 'Heliand' dat in het toenmalige Saksenland, dat heidens was, de dichter bewust suggesties deej um het döör te loaten spöllen. Ik ziee in gedachten op de 'Skalkbattumse' heidevelden en weidevelden de knechts, meschiens ridders, denk an 'knights', zitten um te kieken nöör de luuster en te luusteren nöör het zingen van de engelenkoren, diee de Blieje Boodschap brengt! Is het een wonder dadde wiej de uivers of ooievaers ekoazen hebt as brengers van een 'Kindeken'? Nee dus. In mien verbèèlding is een engel een ooievaer, een geluksdrager of geluksbrenger, of zoo as ik nog altied zegge een 'heileuver', een brenger van heil of genèzing en geluk.
De laatste tied holdt verscheiden strèèktaalkenners en theologen zich bezig met het oaverzetten van 'Heliand': het vertalen van hun Oldsaksische Heliand, in hun Twentse, Achterhookse, Grönningse, Sallandse taal. Ach, ze hooft enkeld möör in de schonen te goan stoan van de dichter! Joa, möör döör zit hem noe net de kneep!
Veur mien mosten Jozef en Maria nöör Battum, trokken langes de Iessel töt Dèventer, liepen nöör Schalkhaer, want in Dèventer was gin plaatse um te oavernachten, sjokten deur en wieren oavervallen deur de heileuver en in een peerdestal bie een keuterboer lei de geluksbrenger Het Kind in een kribbe. Diee peerdestal stond veur mien geveul op de plaatse wöör noe de kerke steet. Döörumme hangt döör altied nog zon devote sfeer
Völle Heil en Zegen bracht Het Kind onze strèken! En met Kind mene ik dan nieet enkeld Jezus. Völle Heil en Zegen veur Schalkhaer tiedens de volgende eeuwen! Gefeliciteerd!
En dat Het Kind döör möör altied in het middelpunt mag blieven stoan, want ... Het Kind hef de tookomst ... !

Gerrit Kuijk Donderdagmergen, den 25sten van Wienmoand 2012, 9.30 uur