37. Zeuk het möör op: POLKAKOP ---------- POTSIG

polkakop: hoofd met polka- of pagehaar – Zee hef een echte polkakop.

polkamutse: zeer gladde muts, nauwsluitend – Polkamutsen bint nog es mode ewest.

polle: pol, peuk van een sigaret – Grös greujt vake an pollen. Polle as peuk wördt weinig meer gebruukt.

pöllegä®ste: gepelde gerst – Melkstoete ebakken van pöllegäste is heerlijk.

Polstroate: Polstraat – De Polstroate is de kromme stroate tussen de Brink en het Grote Kerkhof in Dèventer. Dèventerse uutspraak: “De scheiding in oew höör is èven krom as de Polstroate”.

pompe: waterpomp – Hier en döör ziee’j in Dèventer nog een eeuwenolde pompe.

pompen, plompen: kuizen(knikker)spel – Twee spöllers gavven beiden èven völle kuizen. De ene spöller liet diee kuizen in een kuleken, de pot, plompen. Der stuiterden natuurlijk kuizen uut de pot. As het antal kuizen wat in de pot bleef onèven was, had de pompende spöller ewonnen en hee kreeg alle kuizen; dan was de anderen an de beurte.

ponteneur: eer, prestige – Hee veulden zieneigen beledigd en in zien eer anetast, bleef op zien ponteneur stoan en nam ontslag as roadslid. Frans: point d’honneur.

pook, porren: stang om vuur op te rakelen, te kort en te dik kind – De hoake van de pook was roodgleujend. Wat een pook! Het lik wel een Michelinmänneken!

pöörs: paars – De dook was pimpelpöörs met een rood randjen. ‘Pöörs’ is femilie van ‘Perz’ík

pörken: porren, peuteren – “Zit nieet zoo vies met de vinger in oew neuze te pörken”, zei Moder.

porre, pook: te kort en te dik kind – Een dwerg wier vrogger wel ens veur ‘porre’ uutescholden, wat natuurlijk een schande was.

possie: deel, portie – Hee vrieg of ik een possie pitten hebben wol en gaf mien toch een watjekauw!

potdeksel: man die trouwt met een meisje dat zwanger is van een ander – Rieke keerls verwekten vrogger nog al es kinder bie hun dienstmèkes. Ze zochten dan tegen een flinke pries een potdeksel um met zon wicht te trouwen.

pötjenbeun(l)ink: gekookte gort met rozijnen, pak slaag – Pötjenbeunink, dat stond in de mage. Luuster iej, of wo’j een pötjen beulink! Gerben Adriaensz. Bredero (1585-1618) gebruk ’potjebeuling’ in de betekenis van ‘pak slaag’, in “De Klucht van de Koe”.

poten: twee kinderen meten met de voeten welke ploeg bij een teamspel beginnen mag – ““Azze wiej gingen döppen, gingen de anvoerders zon twee meter van mekäre stoan met het gezichte nöör mekäre too. Ze gingen poten deur de voten in de lengte en oaverdwärs te verplaatsen en kwammen zoo steeds dichter bie mekäre. Wiee der het laatste nog een ‘poot’ in de lengte of oaverdwärs bie het tegenkommen tussen zetten kon, mocht kiezen: oftrappen of lieeveder spölrichting bepalen”, vertelden ik an de kinder, zei de schoolmeester”.

potèten (räre): gekookt eten, (rare) man, stoethaspel – Een vremde keerl neumden ik (Gerrit Kuijk, geb. 1927) “een räre potèten”. Meugelijk uut het Grönnigs: pot èten = pot met eten, stoethaspel. Denk oke an pot met heel ampärt èten. Ziee tèvens *NEDERLANDSCHE SPREEKWOORDEN en GEZEGDEN – verklaard door Dr. F.A. STOETT – Beknopte Uitgave – Zutphen – W.J. Thieme & Cie. (1918): bladziede – 271 – 1038. “Een raar poteten (of potnat)”, d.w.z. een rare, vreemde snuiter; een wonderlijk, onverdragelijk mensch. In de middeleeuwen verstond men onder ‘POTETEN’ gekookte spijs, zooals blijkt uit den BIJBEL van 1477: “ende dat men hem alle daghe een broet gave, sonder dat POT-ETEN”. Overdrachtelijk werd dit genomen voor een mensch, evenals POTMOS in het Zaansch en het vroegere KOMPOST; vgl. dat is een ‘raar gebakje’, een ‘rare snijboon’, ‘pisang’, ‘sijs’ (vgl. hd. ‘ein lockerer, saubere Zeisig’); ‘een fijne beschuit (een schijnheilige)’; ‘een vuil pastei’ (17^de eeuw); 18^de eeuw: ‘een snoode schelvisch’’, vgl. fr. ‘un drôle de corps’; ‘un drôle de coco’; hd. ‘ein wunderlicher Kauz’; ‘eine pulzige Nudel’; eng. ‘a strange fish’.

pötjenstruuf: soort gortepap – De name ‘-struuf’, oke wel ‘-stroef’ en ‘-strouw’ zeg dat het een stevige briej was; het wier trouwens oke wel ‘stip-in-‘t kuultjen’ eneumd.

potkoaker, pottekieker: pottekijker, janhen, keukenpiet, lamp boven het fornuis – “Iej meugt mien rustig ‘een potkoaker’ neumen; ik beschouwe dat as een erename”, zei Jan, “want ik bin al jören de kok in huus”. Onder de ofzoegkappe zit meestens wel een pottekieker.

potlanderen: bestrijken met cement – Een butenmure potlanderen völt nog lange nieet mee!

potse: versmeerde vrouw – Hanna was helemoale versmeerd. Haer biename was Hanna de Potse.

potsig: grappig, potsierlijk, aardig – Wat een potsig keerlken is dat toch!

36. Zeuk het möör op: PODDE ---------- POLKAHÖÖR

podde: pad, vuilak, smeerlap, vuil, smeerboel, moeilijkheden, ziekte – “Voele podde, wat ziee’j der weer smerig uut”, zei Moder. “Hee is al zieek en noe zit e deur zien geldgebrek helemoale in de podde”, vertelden Piet mien. In de hook van de kelder zat een vette voele podde.

podderig: vuil, smerig – Iej könt wel zieen dat de veurige bewoners van het huus podderige luu wazzen; ze hebt nooit schoonemaakt of operuumd!

poddi(n)k: pudding – Poddink wördt nog steeds deur enkelen ezegd en deur een boel luu egèten. N.B. Póddink wördt uutesproaken met de –ó- van ‘bók’.

poddi(n)k-in-de-buul: hangop, jan-in-de-zak – In een dichteknupte theedook liet de kok de poddink-in-de-buul boaven een schöttel uutdrupen; de theedook was de buul.

poeperieje: poeperij, diarree – An de poeperieje wèèn is gin pretjen: iej mot um de haverklap op de deuze. ‘Poepen’ is klanknoabootsend evormd; luustert möör goed, a’j bezig bint.

Poepesteer(t): poepstaart (scheldwoord) – “Dag meneer de poepesteer! Dut oew poeperd nog zeer?” roopt de kinder olde mannen nog wel es noa.

poepiedik: dik kereltje – As een jungesken met obesitas anesproaken wördt met “Poepiedik”, mot ik dat wel ofkeuren.

poere: poer, blok van beton als voetstuk – Veur dat standbeeld mot eerst een poere ezet worden.

poeren: peuren (op paling vissen met een bos wormen) – Midden in de nacht ging de visser bie volle moane poeren in den hank. Middelnederlands: poder, poer (1507) = tros wormen.

poes: kat, kim of kaam, schimmel – ‘Poes’ veur vrouwelijke katte is in gebruuk sedert 1683.

Op wien kump vake poes of kim as een vlies.

poesmummel: hummel, dreumes, klein kind – Wat een lekkere poesmummel is dat toch!

poeste: puist, windvlaag – Hee vrat zieneigen een poeste in ’t lief. Der kwam mien inens toch een windpoeste; ik weiden van de fietse!

poesterd: vieze, gemeen uitziende kerel – Hee zag teruut as de duvel, diee poesterd!

poete: klap, draai om de oren – Een kind een poete geven was vrogger heel gewoon.

poeteken: koosnaam voor klein kind – “Kom möör, poeteken”, zei de moder; “dan kriej het flesken”.

poetemekwa: fopgeneesmiddeltje – Een deuksken met wat spieje van Moder derop deej as poetemekwa wonderen bie een zere vinger van een kind: Het werkten nieet, möör het hielp wel! Putto = kindengeltje; aqua = water; putto aqua = ‘engeltjes-water’ (meugelijk). Ziee ‘Columns Deventer Dagblad, “Slim”, van G.W. Kuijk’.

poffen: braden in hete as – Ik wete nog hoe of de jonges van Stoffel in de jören 1930-’40 ’s märns noa hun poasvuur in hun grote bongerd achter de werf eerpels poften töt brödekes in de gleujende asse. (Dèventer, Iesselkante bie de Lagestroate. - Gerrit Kuijk)

poffer: stuk vuurwerk, voetzoeker genoemd, dat sissend plofte – De poffer stoaf slingerend oaver de stroate veur e sissend uut mekäre spatten.

pofferd, pofkoke: tulband, koek (gebakken van de rest van het oliebollenbeslag) – “Ikzelluf bakke altied met ‘old en niej’ een grote pofferd, as ik genog öliekoken ebakken had”, zei Kuijk in een lèzing oaver ”Niejöör winnen”. (ongeveer 1980)

pokkel: schouders, rug – De meeste luu nemt völs te zwöre lasten mee in hun pukkel op hun pokkel.

polka: gekristalliseerde soda – A’k een zwere an de voten had, zetten mien moder een bäksken wärrem water met polka klöör en dan most ik mien zere voot döörin zetten. (1938)

polkahöör: haar dat rondom het achterhoofd ter hoogte van de onderkant van de oren recht afgeknipt is en wat uitstaat – Iej zieet hoaste gin koppen met polkahöör meer.

35. Zeuk het möör op: PIERENSOEP ---------- POATERS

pierensoep: vermicellisoep – Pierensoep met bällekes is lekker!

pierig: wormstekig, ongezond, bleek, mager – Wat zut hee der pierig uut!

pietelken: een puntje, een stukje – Geef mien oke een pietelken van oew reep, asteblieef!

pietjee: haasje over – Pietjee wier espöld op de spölplaatse bie schole en lopend op stroate.

pietjes, piotters: (hoofd)luizen – Een boel basisschoolkinder hebt vandage de dag (2015) pietjes! Russisch: Pjotr = Peter, Piet.

pietse: kleine zweep – Een goeie riejer hef gin pietse neudig; diee is veur de sier: leuk gezichte. Duuts: Peitsche = zweep.

pietsken: heel weinig, nauwelijks iets – Doot mien möör een pietsken suker in de thee.

pik-an-de-lippe: likeur, likeurtje – “Nog een beetjen pik-an-de-lippe?” – “Graag!”

pikken: plakken, kleven – De stroop bleef an zien fikken pikken. Frans: picoter; Hoogduuts: picken.

pikkerig: plakkerig, kleverig – Diee pikkerige rommel ka’k nieet van de vingers kriegen.

pikkerd: schoenmaker – Onze schoomaker dörfden wiej gin ‘pikkerd’ te neumen! Ned.: pek.

pikkie: zwarte knecht van Sinterklaas – Van 1967 – 1977 was ik (G.W. Kuijk) de schoolsunterkloas van Diepenveen. Der wazzen twee pikkies: Pedro (Teun Udink) en Sandro (Henk Gerrits, ook wel Fik eneumd).

pille: pil, dikke snede brood: Moder sneej mien een pille witte stoete of.

pilo: half linnen, half katoenen, gekeperde geweven stof – Mien vader had in de tuin altied zien pilobrook an. Hee sprak trouwens altied oaver zien “pilose brook”. Engels: pillow.

pinke: vinger, éénjarig kalf – Ik heb meer verstand in mien pinke as iej in oew hele lief. De pinken därtelden deur de wei.

pinksteren en poasen: mannelijke geslachtsdelen – Ik troffe hem met mien voot precies in zien pinksteren en poasen (eufemisme veur kloten) . Nederlands: klok- en hamerspel = eufemisme voor kloten.

pinnefokse: vrek, duitendief – Diee pinnefokse hef nog nooit ginene rooie cent veur een goed doel egeven.

piotters, pietjes: (hoofd)luizen – Piotters is een prachtige name veur luzen! Russisch: Pjotr = Piet, Peter.

Pisgreten: Sinte Margriet (20 juli) – Pisgreten is het begin van de ‘hondsdagen’, de wärremste tied van het jöör; diee dagen bint van 19 juli töt 18 augustus.

pispötjen: piespotje, haagwinde – De blomen van diee plante liekt op pispötjes.

pissen: piesen, plassen, urineren – “Moo, ‘k mot pissen”, riep de kleine köttel. Frans: pis = nier; pisser = piesen; pissoir = pisbak.

pit: politieagent (scheldnaam) – Döör kump een pit diee in een sienesappel zit! Wegwèèn!

pitte: pit in vruchten – “Diee manderienen zit vol pitten!” – “Oh, ik hebbe möör ene pitte evonden”.

plas: binnenplaats – Achter het huus was een grote plas van stroatkeien. Frans: place = plein.

plasse: plas, waterplas – Onder het liek lag een grote plasse blood.

plate: afbeelding, bakplaat, grammofoonplaat – Een plate op de pick-up dreien kump ter weer helemoale in (2015).

pleer, plere: klap, oplawaai -   “Ik heb ‘m toch een pleer egeven”, zei Jan. Nederlands: pleuren = smijten.

pleren: wegrijden met veel motorlawaai – Hee pleerden vot met zien scooter.

ploage: plaag – Kinderen könt een verschrikkelijke ploage wèèn veur een leraer.

pluus: composthoop, mestvaalt – Achter in ’n hof hadde wiej de pluus. Frans: pluche = pluis.

poaten: poten, uitzetten – Diee berk he’k nieet epoat; het is opslag. Hier hebt ze kärpers epoat.

poaters: pootaardappels – De poaters mot neudig de grond in, anders bi’j te late.

34. Zeuk het möör op: PERREMETASIE ---------- PIEREKULEKEN

perremetasie: bloedverwantschap – “Is e femilie van oe?” – “Joa, hee zit bie mien in de perremetasie. Frans: parents = ouders.

pette: pet – “Met de hood in de hand kom iej deur het ganse land” – “Möör met de pette op mien test kom ik ter ook best”.

peu(öö)sken: poosje, tijdje – Neum iej dat een peusken wachten? ’t Leek wel een eeuwigheid. Peusken is het verkleinwoord van poos, dus wördt het met umlaut uutesproaken. Frans: pause.

Piano an: zacht, langzaam – Ik doo altied piano an: hangen hef gin hoast. Italiaans: pianino = een beetje zacht.

pias: stro, paljas – In 1934 rolden de jonges uut het Bergkwärtier in de manege bie de kazerne heerlijk deur de pias van de peerden. “Iej mot nieet altied de pias uuthangen”, zei Vader. Paljas = strozak (1673), hansworst (1815). Paljas < Frans: paillasse = stromatras, paljas. Italiaans: pagliaccio = strozak, stropop.

piele: pijl, penis, (jonge) eend – Moder ente zwom met haer pielen deur de grefte. “Mien piele steet stek”, zei de jonge lachend. Nederlands: pijl = staaf met scherpe punt; Oldsaksisch: pil.

pieleken: eendekuiken, penisje – Der bint hele grote keerls met hele kleine pielekes. De pielekes zwommen achter de ente an.

pieleman: penis – “Mien breurken hef möör een hele kleine pieleman”, zei Kees.

pielen: snijden met een bot mes – “Iej mot dat mes es wetten, dan hoof iej nieet zoo te pielen met dat kärven op diee totempoale”, zei Akela tegen mien.

piel-en-boage: pijl en boog – Wiej nammen een wilgentakke, boagen diee en spanden paktouw tussen de enden. Dan zochten wiej stevige rieetstengels, zetten der vlierdöpkes op en onze piel-en-boage was klöör. En dan möör ‘indiaantjen’ spöllen (1935-1940).

pielente: eend – Met Moder mee gingen de kinder vrogger in het ‘Olde Plantsoen’ de pielenten voeren, onder het ropen van “Piele, piele …, piele … !!”

piemelen: plassen, urineren – “Ik mot neudig piemelen”, zei Opa, möör het was al te late: het water liep hem langes de benen.

piene: pijn, moeite – Het is de piene nieet weerd. Ik heb weer een helse boekpiene.

pieneköttel: iemand die in elk opzicht kleinzielig, kleinzerig en benepen is – Wat een pieneköttel! Hee dörft nog gin tand te loaten trekken!

pienelijk: pijnlijk, lastig, uiterst – Wat een pienelijke wond! Da’s en heel pienelijk probleem! Dat ventjen is pienelijk precies!

pienetensie: straf, boetedoening – “’t Is een pienetensie alle dagen met diee boef opescheept te zitten”, zei de meester van mien. Nederlands: penitentie = boete; Frans: pénitence.

piepenbrookszalve: Vette crême, gemaakt door de Firma Piepenbroek – “Enkel verstuukt? Dan helpt möör één dink en wel Piepenbrookszalve en deroaverhen een strak verband!” zei Opoe.

piepenpörker: pijpenpulker - Noa een paer piepen erookt te hebben, most bie Vader altied de piepenpörker deran te passe kommen um de piepe schone te pölken. (1935)

piepe®s: (jonge) (nieuwe) aardappels – “Gerrit, zet iej de piepes es èven op”, zei Moder tegen mien. (1935)

piere: pier, worm, bleek mens – Wiej liepen töt het ende van de piere en keken uut oaver de zee. Met strontpieren, diee smerige witten, kui’j nieet vissen; iej kriegt gin beet. “Hee is zoo wit! Wat een piere! Zol e wat onder de leden hebben?” vroe e.

pierekruud: boerenwormkruid – Pierekrtuud höldt de pieren in de grond en döörmee de eerde mooi lös.

pierekuleken: grafkuil – Noa de dood kui’j oe bèter loaten verassen as begraven, wi’j nieet in een pierekuleken terechte kommen. Dèventers: koele = Ned.: kuil. Verkleinwoord: kuleken (umlaut).

33. Zeuk het möör op: PAL ---------- PEREN

pal,pol: onwrikbaar, rotsvast – Vake mo’j pol stoan in ’t lèven en nieet wieken of bezwieken!

palle: pal, klam, vastzetstok – “Zet de palle effekes tegen diee tand van het rad, dan dreit het nieet terugge”, zei de man diee de lier bedieenden.

paltalte: modder op straten en in goten – Noa de oaverstreuming van den Iesselt in 1926 zatten de Lagestroate en de Ravenstroate in Dèventer onder de paltalte. Pal = poel.

pampelen: kwakzalveren, overdadig eten en drinken – Iej mot ter wel an denken dat diee vent met oe an ‘t pampelen an geet, want hee is helemoale gin dokter. Iej bint völs te vet: iej pampelt ook möör an.

panne: pan, platte schop – Doot de eerpels möör in diee panne, as ze escheld bint. Spitten doo’j met de spa en nieet met de panne; dat geet gewoon nieet.

panhering(k): panharing – “Weet iej nieet wat panherink is?” – “Nee”. – “Dat is herink um in de kokepanne te bakken”.

pannekoke: pannenkoek – Zoo of en too bakke ik mien een paer lekkere spekpannekoken.

panneköö(eu)ksken: pannenkoekje, sleutelbloem, primula – “Wat een kleine pannekeukskes!” – “Dat is ‘driee-in-de-pan”. Verkleinwoord van pannekoke: met umlaut.

pa(m)pieren zölderken: bomijs – Op een pampieren zölderken kui’j nieet schaatsen; de iezers sniejt ter zoo deur.

pärkement: perkament, kaft, omslag – Umdat pärkement zoo stevig was, wier het wel as kaft of umslag van geschriften en boken gebruukt. Wiej sprèèkt hier van naamsverwisseling of metonymia.

päster, pester: passer – Op de middelbäre scholen mot de jeugd bie wiskundelessen leren met de päster umme te goan. Nederlands: passer.

peerd: paard – De meeste zieektes komt te peerd en goat te voot. Duuts: Pferd = paard.

peerdeboer: scheepsjager – In de twintigste eeuw zag iej al gin peerdeboeren met hun jaagpeerden meer. De Nederlandse name veur ‘peerdeboer’ is ‘jager’; het pad langes het water wöör de jager liep, was het ‘jaagpad’.

peerden: jagen, een schip door paarden laten trekken – Alle vrachtschepen bint gemotoriseerd, peerden doot ze diee schepen all lange nieet meer.

peerdevleis: paardevlees – As kinder met spöllen flink tekeer gingen,wier vake ezegd: “Hebt iejluu soms weer peerdevleis egèten?”

peerdewörm: mestkever – De donkerblauwglanzende peerdewörmen kroapen oaver de peerdeviegen en dejen huneigen tegoed; prachtig gezichte!

peerdjen (van ’t): cichorei, paardje – “Hei’j zin in een köpken koffie?” – “Astoeblieef, a’j der möör nieet te völle van ’t peerdjen indoot”. N.B.: De cichorei van Egbers in Dalfsen en van Schaars in Borculo wie vrogger völle in Dèventer gebruukt. De rolletjes cichorei wazzen in blauw pampier verpakt met een gèèl etiket wöörop een peerd was ofebeeld (Nedersaksisch symbool; kump nog vake op windveren veur op daken van boerderiejen in het Saksenland.)

pè(ä)ken: paadje – Rond 1930 sprakke wiej al nieet meer van ‘pèken’ möör van ‘paadjen’. ‘Päken’ is verkleinwoord van ‘pad’ (met umlaut). Münster: Pättken = paadje

pellegä®ste: gepelde gerst, gort – Het woord ‘pellegäste’ wördt in het Dèventers al jören nieet meer gebruukt. In 1935 heurden ik (G.W. Kuijk) het al nieet meer. Gortepap atte wiej toen.    

pèperbusse: peperbus – De Dèventer Toren wördt ten onrechte “Pèperbusse” eneumd; dat is namelijk de grote toren van Zwolle. De grote toren van Dèventer lik meer op een zoltvat.

peren: zich bedrinken, zich te buiten gaan – In de kroeg: “Hee peert hem vanoavend weer flink”- “Joa, pakt hem zien autosleutels möör of, dan nemt e straks wel een taxi”.

32. Zeuk het möör op: ONNEUZEL ---------- OZEWOLD

onneuzel: onnozel, onschuldig, verstandelijk beperkt – Iej mot nieet zoo onneuzel kieken. Ik wete da’j het edoan hebt! Langzamerhand hebbe wiej wel eleerd da’j verstandelijk gehandicapte kinder nieet onneuzel neumen mot, want kiek möör ens wat of ze presteert!

on-of-ef: even of oneven – In de kuizentied spölden ik vake on-of-ef! Iej mosten goed opletten, want as hun hand lösging, wisten sommige jonges heel handig ene kuis te verdonkeremanen!

onpe®tiedig: onpartijdig - Een scheidsrechter bie sport dieent veur honderd procent onpetiedig te wèèn.

onroad: onraad, gevaar – De hond sloeg an! Dat was een teken dat ter onroad was!

ontloaten: zachter worden, smelten van bijvoorbeeld ijs: De grond was noa de strenge winter pas noa driee wèken ontloaten.

onzelig, unzelig: enigszins vuil, niet rein, onooglijk – Wat een onzelige keuken is dit: old, smerig en hee stinkt nöör bedorven grei! Gronings: onsjog = tegenovergestelde van rein; Fries: onsieuch = afzichtelijk, afschuwelijk, morsig; Middelned.: onsalich, onselich = in een slechte toestand verkerend, armzalig, verdoemd, vervloekt (ook van zaken).

oord: plaats, plek, inhoudsmaat (¹/₂ liter) – Töt de jören zestig in de twintigste eeuw kwamp de mellukboer in Dèventer en Diepenveen nog langes de deure met zien kärre of bakfietse en kochten een boel mensen nog melluk per oord.

opan: naartoe, heen – “A’j döör opan goat, fiets iej der zoo tegen an”, zei de man, en hee wees de richting an.

opbrèken: oprispen, tegenvallen – “Het èten brek mien op”, zei Vader, en hee liet een flinke boer. Dat e nieet härd genog estudeerd hef, zal hem bie zien examen wel opbrèken!

opbrengen: grootbrengen, opvoeden – Noa het stärven van de olders hebt Opoe en Opa de kleinkinder met lieefde opebracht.

opdoon: opslaan, kopen, oplopen, serveren – Ik mot nog eerpels veur de winter opdoon. Ik heb een verschrikkelijke griep opedoan. “Bie de moaltied van de notabelen most ik alle gerechten opdoon”, zei het meiken trots.

opflikkeren: wegwezen, oplappen, opknappen – “En noe opflikkeren!” riep de keerl, en hee gaf mien een douw. Zien gezondheid flikkert aerdig op.

ophalen: afhalen, weghalen – A’k nöör schole ginge, haalden ik mien vrindjen altied op. “Stoppen met internetten, jonge; ik hale zoo oew laptop op”, zei Vader tegen Jan.

opneuker: stoot, opstopper – Ik gavve hem een opneuker, zoodat e achteroaver de sloot in duvelden.

oppassen: opwachten – De rooien pasten met zien allen de fienen op en gingen ze te lief.

oppentop: helemaal op – Meugelijk ontstoan uut ‘op ende op’ (totaal op). Mien geld is oppentop.

oprammelen: opschudden – Wiej rammelt de munten op in een soort zeve um ze nöör grootte en weerde te ziften.

opredderen: aan kant maken, schoonmaken en opruimen – Opredderen heet in Drente ‘ophemmelen’; De zoaterdagmärn is in Drente ‘hemmeltied’.

opschöttelink(g): puber, adolescent – De opschöttelingen zatten te drinken in hun keet.

opschunen: opstoken, ophitsen – De hooligans schuunden mekäre op!

ören, öären: aderen – Zien oren wazzen vernauwd en hee most umleidingen hebben.

örend, öärend: adelaar, arend – Dèventer hef een örend in zien wapen.

otte, hotte: prak, kliek – Moder hutsten de otte goed deur mekäre. Nederlands: hot = geschifte melk; hotsen, hutsen = omroeren.

otterdoks: recht in de ‘leer’, orthodox – Otterdokse luu wordt oke wel ‘fienen’ eneumd.

Ozewold (kind van): kind van autoritaire man, sufferd, slappeling – Hee is een zönne van Ozewold, disse schoolmeester; de kinder maakt de kachel met hem an. Oswald: Germaanse eigenname met de betekenis van ‘heerser bie gratie van de goden’. “Kind van Ozewold” is een belèèfdheidsverzachting (eufémisme de politesse).

31. Zeuk het möör op: OFTREKKEN ---------- ONMUNDIG

oftrekken: verbleken, masturberen – “Bi’j zieek? Iej zieet ter zoo ofetrokken uut”, zei Moder tegen mien. Oftrekken is een sterk werkwoord uut Klasse III van de sterke werkwoorden: oftrekken – trok of – trokken of – ofetrokken ( Ziee ‘Grammatica van het Dèventer Dialect’, deur G.W. Kuijk, 1993, heufdstuk 15, blz. 123).

oftroggelen: door vleien krijgen, door bedrog verkrijgen – Hee hef gin cent meer; alles hebt ze hem ofetroggeld. Oldhoogduuts: (bi)triogan = bedrieegen.

ofvroagen: afvragen – Een mense vrög zieneigen welens of wat de zin van het lèven is. Ofvroagen is een gemengd sterk werkwoord uut Klasse VII van de sterke werkwoorden: ofvroagen – vrieg (vroeg) of – vriegen (vroegen) of – ofevroagd ( ziee ‘Grammatica van het Dèventer Dialect’, deur G.W. Kuijk, 1993, heufdstuk16, blz. 131).

ogenbekeukelderieje: opzettelijk gezichtsbedrog, gezichtsbegoocheling – “Films, allemoal ogen bekeukelderieje”, zei mien schoonvader, toen wiej hem vriegen met ons nöör de bioscoop te goan. ( citaat uut ongeveer 1950). Bekeukelen = begoochelen. Middelnederlands: cokelaer = duivelskunstenaar, tovenaar.

old: oud – Anno 2015 bi’j met tachtig jöör nog nieet old en butendat is de duvel pas old. Oldsaksisch: ald.

older: ouder (vader of moeder) – “Het enkelvold wördt deur de mensen nauwelijks gebruukt. Ze hebt het meesten oaver “mien olders”.” - “Gebruukt ze het enkelvold dan nooit?”- “Ik gleuve zelden. Mensen zekt in zon geval “mien moder” of “mien vader”.

öle, oale: lang, slank of mager, meisje of vrouw – Zien dochter hef een keerl ezocht van oaver de twee meter; zeezelluf is een öle van één meter negentig.

ölie: olie (slaolie, stookolie) – “Öliet iejluu oeluu?” – “Wat zeg iej?” – “Of iejluu oeluu öliet!?”

öliekrappen: oliebollen – In de jören dertig van de twintigste eeuw wier het woord “öliekrappen” in Dèventer al hoast nieet meer gebruukt. In Heerde op de Veluwe is noe, eenentwintigste eeuw, “öliekrabben” nog heel gewoon. Duuts: Krapfen = Berliner bol, beignet (bolvörmig licht gebak met vruchkes); Ölkrapfen = oliebol.

omesland: land van (mijn, onze) oom: zo werd schertsend het land genoemd, waar de jeugd de vrijheid nam (boter)knollen te ‘trekken’ – “Wöör hei’j diee knollen etrokken?” – “Diee komt van omesland!” – “Maakt dat de katte wies!”.

onbocht: rotzooi, rommel, bocht, uitschot – Veur de ‘eigenbouwtebak’ in de Tweede Wereldoorlog most iej veur een boel onbocht völs te völle betalen. Ned.: bocht = uitschot; meugelijk femilie van Gotisch: usbaugjan = uitvegen (denk an uutvaagsel). ‘On-‘ in ‘onbocht’ verstärkt as ontkennend veurveugsel de ‘rotzooigroad’!

ondentelijk: ordentelijk, behoorlijk – Diee Peugeot döör, da’s nog es een ondentelijke wagen.

onderdoems: ondershands, stiekem, in het voorbijgaan, en passant, schijnbaar per ongeluk – Onderdoems gaf e mien een zetjen en ik kukelden achteroaver de grefte in! Oldsaksisch: thumo ( -u- uutsprèken as –oe-) = duim.

onderhen: onderuit, onder vandaan, uit – Ik wiere met fietse en al deur een auto tegen de vlakte erejen, möör ik hadde niks; ik bin der nog goed onderhen ekommen.

onderweggens: onderweg – Wiej wazzen nauwelijks onderweggens toen der een donderschoere kwam opzetten.

onèven: oneven – Getallen diee nieet deelböör bint deur twee, neume wiej onèven. Oldsaksisch: eban = even.

onmundig: zeer, erg, minderjarig – Ik hebbe een onmundig grote snook evangen. Onder de achttiene bi’j nog onmundig; dan mui’j nog nieet meeproaten.

30. Zeuk het möör op: OFDOON ---------- OFTOKKEN

ofdoon: afdoen, afzetten – An zien anmerking op oe da’j in de kärke oew klötjen nieet ofdejen, ka’k niks ofdoon.

ofdreugen: afdrogen, een pak rammel geven – Ik wasse thuus nieet enkeld of, ik dreuge het èètgrei oke of. Mien vader hef mien een enkelde keer met zien kärwatse ofedreugd, möör dan ha’k ook heel wat uutevrèten.

ofgang(k): afgang, ontlasting – Kowet kreeg met 6 – 0 an de brook. Wat een ofgank! Zien ofgang was nieet in order; hee kon nieet; zeker een knup in de därmen.

of(g)elajen: stomdronken, stampvol – Hee slingerden oaver de weg: ofgelajen. De schouwburg zat ofgelajen vol. Opmerking: Volgens kenners van het Nedersaksisch mot ‘ofgelajen’ nieet ezieen worden as voltooid deelwoord van ‘oflajen’.

of(g)estampt: stampvol, overvol – In de Tweede Wereldoorlog (1940- 1945) zatten in Dèventer elke zundag de kerken ofgestampt vol. Opmerking: volgens kenners van het Nedersaksisch mot ‘ofgestampt’ nieet ezieen worden as voltooid deelwoord van ‘ofstampen’.

ofgoan: vertrouwen, afgaan – Iej kunt rustig op hem ofgoan, want hee hef kennis van zaken. “Ik spölle een mooie rol in dat teneelstuk”, zei Jan. “’Slaaf komt op, loopt over het toneel; slaaf gaat af’. Dat is alles.

ofgoand: langzaam minder wordend, kwijnend – “Ik heb een ofgoande gezondheid”, zei Tante, toen ze honderd wier, “iedere dag mot ik een stäpken terugge doon”.

ofjacht geven: wegjagen – “Diee dekselse kwoajonges gapt al mien renetten uut de bongerd; ik zal ze es goed ofjacht geven met de bukse”, zei de appelboer.

ofkaveren: afkaveren of bot afwijzen – Luu diee echt altied loopt te schooien, mo’j keihärd ofkaveren. Latijn: cavere = zich in acht nemen, voorzorgsmaatregelen nemen, vrijwaren, borg nemen of geven.

ofkoaker: aardappel die tot pap kookt voor hij helemaal gaar is – Ofkoakers bint eerpels diee ‘j met heel weinig water mot opzetten. Tegen de tied dat ze hoaste gäär bint, stoat ze dreuge en wordt ze nieet papperig, möör brandt ze wel gauw an. Oldsaksisch: garo = gereed.

ofkriegen: klaar krijgen, voor elkaar krijgen – Kui’j dat op tied ofkriegen, of mot ik oe effekes helpen?

ofleggen: een nederlaag lijden, de mindere zijn, een dode klaar maken voor de uitvaart, overbruggen – Met kennis van vremde talen mot ik het tegen anderen ofleggen. De zönne vroeg an de begraffenisondernemmer of e mocht helpen bie het ofleggen van Vader. Diee dag mosten wiej minstens vieftig kilometer te voot ofleggen.

ofniefelen: afgappen, afkapen – Hee hef mien zoo onderdoems heel wat ofeniefeld!

ofplakken: afplakken, aftikken op een aftikplaats bij verstoppertje spelen – Het stuk wöör gin värf kommen mag, he’k èven ofeplakt. “Ofeplakt veur Gerrit!” riep de jonge diee mien bie verstöppeken ezieen had. En hee plakten mien of op de afplakplaatse onder de brieevenbusse.

ofrikken: omheinen met hekken – Noa de uutbraak van zien beesten rikten de boer zien weide helemoale oaverniej.

ofroffelen: iets snel en slordig afmaken – Hee had een driee veur zien huuswärk: völs te vlug oferoffeld, umdat e op stroate spöllen wol.

ofschöttelen: afwijzen, afpoeieren, wegsturen – Ik mocht nieet meedoon; ze hebt mien gewoon ofeschötteld, want ik zol te klein wèzen! Letterlijk wollen ze dus nieet dat ik met hun uut dezelde schöttel at!

ofstriejen: afstrijden, beweren dat iemand liegt – Ze wollen mien ofstriejen dat ik in viefenveertig een HBS-B-getuugschrift van Keunigin Wilhelmina kedo ekregen had!

oftokken: aftroggelen, afbedelen – Der hef nog nooit een mense eprebeerd mien geld of te tokken.

29. Zeuk het möör op: OAL ---------- OFBLEUTEN

oal: aal, paling – Een hele kleine oal, geboren in de Sargassozee, is een glas(öö)öältjen. Het verkleinwoord hef een um-eboagen klinker (umlaut).

oalbèzen: aalbessen – Oalbèzen betekent feitelijk ‘bierbèzen’. Ned.: aal = bier; Eng.: ale.

oas: aas, prooi, speelkaart uit een spel kaarten, bijdehand kind – Moezen bint een prachtig oas veur roofdierkes zooas katten. Latijn: esca = aas, eten.

oasem: adem, ademhaling – Hee prebeerden in ene oasem zien verhaal te vertellen en kwam zoomöör an het hyperventileren; amoal zenuwen!

oaven(d): oven van een fornuis, (potten)bakkersoven, steenoven en zo meer – “Toen ik in 1931 nog op de bewaerschole an de Rijsweerdsweg in Dèventer zatte, ginge wiej bie Bakker Stegeman kieken, hoe of e brood bakten in de oavend” (citaat). Meervold: oaven(d)s.

oavend: avond – Tegen de oavend verscheen in het westen een prachtige rooie gloed an den hemel. “Avondrood, schoon weder”, een Hollandse uutdrukking, heurt döörbie. Meervold: oavenden

oaver: over – Iej mot es preberen het verschil te ontdekken tussen “Ik liepe oaver de spoorbrugge” en “Ik liepe de spoorbrugge oaver”. Dat is een hele meujlijke vroage!

oaverende: overeind – A’j zeuvenentachtig bint, völt het nieet mee um weer oaverende te kommen, a’j op de knieeën an ‘t wärk ewest bint.

oaverkante: overkant – Ik zegge nooit “de oaverkante van ’n Iessel”, möör altied “gunne kante van ’n Iessel”, tegenoaver “disse kante van ’n Iessel”.

oazen op: loeren op, belust zijn op, hebben willen – Hee oast al jören op de bane van Wetholder van Financiën van Dèventer.

oe: je, jou, jullie – Ik zegge oe, mensen, holdt oew moders taal in ere!

oele: uil, nachtvlinder – Oelen bint echte roofveugels. Wiej spanden een wit laken tussen de bomen in de zomernacht; toen zette wiej döör een schienwärper op en de oelen plakten achter mekäre op het wit: een kunstwerk!

oelewapper(d): sufkop, dromer, klap, nachtvlinder – Hee gaf diee oelewaperd van een ‘Prikkebeen’ toch een oelewapperd um de oren! De jonge was metene klöör wakker uut zien dreum oaver oelewappers.

oerebak: schuit van ‘IJzergieterij v/h J.L. Nering Bögel’ om ijzeroer over de Schipbeek naar Deventer te vervoeren – De oerebak is al meer as honderd jöör verlejen tied noe in 2015.

oe-toe-lelijke®d – “jij ondeugd!” of “rotjoch(meid)” – “Oe-toe-lelijkeds!” riep de boer, “Maakt da’j votkomt, anders griep ik oe in de schobben!” En wiej liepen härd zien knollenland of. Duuts: du (doe) = jij; Frans: tu = jij; Twents: doe, toe, te = jij. Volgens Dr. W.H. Staverman (Deventer Dagblad , mei 1937) is ‘doe’ of ‘toe’ het Duutse ‘du’. Meugelijk is het gewoon Middelnedersaksisch Dèventers (G.W. Kuijk, 2015): “Doe, kwoaje aap!”

oes(t)kwakke(l)(r)(d): luiwammes, slome werker – Diee oeskwakkerd kui’j nieet bie het wärk hebben; hee is te sloom um de rogge te meien. ‘Oest’ is meugelijk hetzelde as ‘oogst’, wat inzameling van landbouwgewassen betekent en wat van ‘augustus’ of ‘oogstmoand’ kump. ‘Kwakker’ kump meugelijk van ‘kwakkelen’ (‘sukkelen’) en mot wel ‘sukkel’ bedujen. Dit leidt töt de betekenis ‘oogstsukkel’ of ‘slome werker’. Zon vent kui’j bie het werk nieet gebruken, want hee kan het werk nieet an of hee is te langzaam en te lui. (G.W. Kuijk)

oew(e), oewend(en): jouw(e), jullie, de (het) jouwe(n) – “Ach mense, oew keerl is nieet te vertrouwen!”- “Poeh, de oewenden al helemoale nieet!”

of: of, af, van – “Van noe of an werk ik nieet meer veur oe”. – “Nem iej ontslag of mot ik oe ontsloan?” – “Vanof märn kui’j mien van de loonlieste schrappen”.

ofbleuten: blootleggen, bovenlaag bij spitten afsteken en in de voor schuiven – A’k de tuin ummespitten, bleutten ik de boavenloage met plantenresten altied of en schoaf diee de vore in. Bleut = bloot; bleuten = blootleggen.

28. Zeuk het möör op: NIEJMELLUK ---------- NUSSELEN

niejmelluk: biest, eerste koemelk na het kalven – In niejmelluk zit colostrum; veur hun ofweer tegen zieekten hebt kälfkes, kieskes, dat neudig.

niejmellukse koo: pas afgekalfde koe – Mina is noe veur het eerst niejmellukse koo.

niejmellukt: pas geboren kalf – De veeärts keek glunderend nöör de niejmellukt diee e zoojuust ehaald had. Wat een mooi beesken!

niejnöödjen, -nöädjen: kneepje in de arm bij een nieuw kledingstuk – Moder gaf mien een niejnöödjen, toen ik mien nieje colbert anetrokken had. Ik glunderden, allewel ik achttiene was.

niejsend, van …. an: opnieuw, van voren af aan: Ik zakten veur mien riebewies en kon van niejsend an riejlessen goan nemmen.

noa: na, naar, heen – Toen wiej noa huus liepen, keek e ons noa.

noad: naad – Der is een noad lös van mien brook. Hee liep zieneigen de benen uut de noad. Middelned.: naet.

noadzak: naadzak (alleen nog bij klederdrachten) – Onder de rokken droegen de vrouwen hun noadzak. Deur een ‘voeg’ of noad in de boavenrok konden ze derbie.

noajöör, -jöär: najaar, herfst – Het noajöör hef vake een prachtige golden glans.

najöörsblajen: herfstbladeren – As de noajöörsblajen valt, raakt ter nogal wat luu an ’t bladhärken: ze raakt in de wärre.

noeste: knoest, kwast – Diee planke ka’k nieet gebruken, want ter zit te völle noesten in.

noevedan: van nu af, voortaan – Noevedan hold ik oe in de gaten, jungesken!

nölen, nöälen: kletsen, zaniken – As de femilie bie mekäre is, zitte wiej lekker met mekäre te nölen. Jonge, hold es op met nölen, iej hebt niks te klagen!

nöör, nöär, noa®: na, naar – Ik goa nöör huus hen. Ik komme noa oe. Nöär (nöör) is geumlautiseerd.

nös(t): nest – “Ze bint uut mekäre” – “Oh, hebt ze het nös onder ’n boom liggen” (Twents).

nös(t)döddeken: baby, pasgeboren vogeltje. - In de wieege lag het nösdöddeken. Wat lieef!

nösselen, nöstelen: nestelen, vestigen – Kreien nösselt hoge in de bomen.

nösterig: knorrig, mopperig – Hee pröt altied èven nösterig, asof e altied humeurig is. Frans: noise = kabaal, twist. Kiek oke bie ‘Nösterig’, ‘Columns Deventer Dagblad’, van G.W. Kuijk.

nötte: noot, walnoot – Mien vrind Leo Neuteboom had natuurlijk de biename ‘Nötte’.

nöttelig: netelig, stuurs, kort aangebonden – Inspecteurs van het onderwies könt vake heel nöttelig doon. Nederlands: netelig = lichtgeraakt.

nuren, neuren: drachtig zijn (te zien aan gezwollen uiers bij koeien) – “Bertha 9 nuurt hevig; belt de veeärts möör väste, want diee verwacht meujlijkheden bie ’t kalven”, zei boer Hemeltjen tegen zien vrouwe Tonia (ongeveer 1953). Een guste koo steet dreuge, een nurende koo mot kalven. In veel dialecten: ’n uur = een uier; ‘nuren’ is letterlijk ‘uieren’ = ‘het zwellen van de uiers’.

nusselen: knutselen – Mien vader hef heel wat vlieegers met ons in mekäre enusseld.