GDD LXI Redekundige Ontleding Enkelvoldige Zinne
Definitie en Vormen.
Een enkelvoldige zinne is een menselijke taaluting diee in (geärticuleerde) sproakklanken, klanken, schrifttèkens, seinen, gebaren ene mededeling of ene vroage inhöldt.
Enkele veurbeelden: Twee kinder spölt met mekäre ’on of ef’, een spölleken wöörbie evroagd wördt: “on of ef?” De vroager knip de knoeste (voeste) too, wöör zich kuizen of krallen in bevindt. De voager is feitelijk ‘Heb ik een onèven antal kuizen in de hand of heb ik een èven getal in mien hand?’ Dit bint twee vroagen. ‘On of ef’ is dan oke een samengestelde zinne, bestoande uut de enkelvoldige éénwoordszinnen ‘On’ en ‘Ef’ . As ter e-antwoord wordt “On” of meschiens “Ef” hef de antwoorder het körtst meugelijke enkelvoldige zinneken ezegd dat in het Dèventers besteet.
In disse sproakkunst steet dit noe beschreven. Het had oke met licht of geluud eseind worden ekund. Doven en stommen kunt het spölleken doon met gebaren; sproakgestoorden, verstandelijk beperkten kunt het spöllen in hun eigen klanken. Zee allen kunt op disse manieren vroagen stellen en antwoorden geven.
In dit bestek goa we deur op de gesproaken en geschreven zinnen; döörbie kump de enkelvoldige zinne an bod, wöörvan de ontleding of analyse in grote trekken oavereenkump met diee in het Nederlands.
Een mededeling of mededelende zinne gef netzoo as de vroagende zinne een klank- of woordbeeld wat te vergelieken is met een schilderieken. Der wördt immers met tekens en woorden eschilderd:
(2)Hee - (1)gaf - (4)mien - (5)vanmärgen - (6)in de peerdenstal - (3)een (9)enorme
klap – (7)met de zweppe – (8)töt striemens too.
In het centrum van dit gedoo komt:
het (1)gedoo (Dèventers veur ‘Gezegde’), de (2)dooner (ned. ‘Onderwerp’), (3-4)veurwerpen, (6-7-8)biewoordelijke bepoalingen, (9)bievoeglijke bepoaling. (3)een enorme klap – liejend veurwerp; (4)mien – meewerkend veurwerp. Enkeld een eurzakelijke veurwerp ontbrek in dit schilderstuksken. Oke een dubbelverbonden bepoaling of bepoaling van gesteldheid steet nieet in disse zinne.
Wat zich as een enkelvoldige zinne veurdut, möör het feitelijk nieet is, is de Ellips. Net as de wiskundige ellips hef de Taalkundige Ellips twee brandpunten. Feitelijk is het een verdichte samengestelde zinne.
‘On of Ef’ is feitelijk een mooi veurbeeld: On en Ef bint de beide brandpunten; döörop bint de kinder efocust. Meer veurbeelden: Rust Roest – Oge um oge Tand um tand – Ärbeid Adelt – zoo Ewonnen zoo Eronnen.
