GDD LVI Telwoorden (Numera)
Telwoorden bint woorden diee een hoovölheid of een rangorde angeeft; ze kunt bepoalde of onbepoalde hoovölheden of rangorden anduden, möör oke onbepoalde hoovölheden of rangorden.
Oaverzicht : Bepoalde Heufdtelwoorden: ene – twee – driee – viere – vieve – zesse – zeuven(e) – achte – negen(e) – tiene – ellef – twalef - de(ä)rtiene –twintig – eenentwintig – honderdduzend – zeuvenduzend – zeuven miljoen – achthonderdduzend.
Bepoalde Rangtelwoorden: eerste(n) – tweede(n) – de(ä)rde(n) – vierde(n) – viefde(n) – zesde(n) – zeuvende(n) – achtste(n) – negende(n) – tiende(n) – ellefde(n) of elfde(n) – twalefden of twaalfde(n) – de(ä)rtiende(n) – twintigsten – honderdduzendste(n) – zeuvenduzedste(n) – zeuven miljoenste(n) – achthonderdduzendste(n).
Onbepoalde Heufdtelwoorden: menige(n) – völle(n) – weinige(n) – alle(n) – verschillende(n) – verscheidene(n) – ’n boel – ’n hoop – ’n antal – ’n paar – ’n massa – enkele(n) – minder – meer – de meesten – wat – sommige(n) – ettelijke(n) – pärtiej(e) – genog – zat.
Onbepoalde Rangtelwoorden: zoovölste(n) – hoovölste(n) – middelste(n) – laatste(n) – veurlaatste(n) – andere(n) – hoogste(n) – leegste(n).
As antwoord op de vroage “Welk nummer heb iej?” wordt altied de rang anegeven met een heufdtelwoord: “Achte”.
De meeste telwoorden kunt bievoeglijk en zelfstandig gebruukt worden. Bie bievoeglijk gebruuk völt bie de heufdtelwoorden de eventuele uutgangs-e weg: “ik hebbe der viere”.à “Ik hebbe vier gulden”. “Twalef” ambachten, därtien ongelukken”. “Hoovölle?” “Twalef en därtiene”.
In het meervold kriegt de zelfstandig gebruukte heufdtelwoorden as uutgang –(e)n: Met tienen of tientallen, honderden, duzenden, vieren, vieven, verscheidenen, völlen, ettelijken.
Rangtelwoorden wordt bie zelfstandig gebruuk altied uutesproaken met een slot – n-sonans: “In welke klasse zit zee?” – “Zee zit in d’n eerst’n”. Is het lidwoord het, dan vervölt de slot-n: “Dat is het eerste wat ik heure”. In het spölleken ‘on-of-ef’ kunt ‘on’ en , ‘ef’ as onbepoalde heufdtelwoorden anemärkt worden.
De woordvorming van de telwoorden brengt ons op de spellingregels. In het Dèventers wordt getallen onder de honderd espeld as één woord en hun verbindingen met honderd en duzend. Honderd en ene lig’ boaven de honderd, honderd wördt e-acht dööronder te liggen. Dus: vierhonderdduzend, vierenzeuventig, achtentachtig miljoen zesduzend vierhonderd en drieeënzeuventig. Anderhalf wördt nog vake gebruukt.
Derdenhalf (21/2) wordt nauwelijks nog gebruukt.
Een halfjen bruun – Een dubbeltjen – Een kwärtjen bint nog heel gewoon.
Vierduit besteet enkeld nog in gezegdes: “Ik geve der gin vierduit veur”. Een vierduit was een twee-en-een-halve-cent-stuk.
