GDD XXXIX Zelfstandige Werkwoorden - Oavergankelijk - Onoavergankelijk
Zelfstandige Werkwoorden bint werkwoorden diee het gebeuren in een vroage of mededeling bepoalt. Ze hebt gin hulpe van andere werkwoorden neudig döörveur.
Veurbeelden:Kleine Jan slöp den helen dag al. Diee hond blaften de hele buurte wakker. Iej mot nieet zoo umme mien hen dreien. Werk iej noe nog steeds nieet? Wiee het kleine nieet eert, is het grote nieet weerd.
Het laatste is een samengestelde zinne diee uut twee enkelvoldige zinnekes besteet, met in de eerste zinne het zelfst. werkw. eren en in de tweeden weerd wèèn.
Dat weerd wèèn brengt ons op combinaties van woorden diee wekwoordelijke uutdrukkingen eneumd wordt.
Veurbeelden:te berde brengen, ambacht verteunen (kinderspel), het op de heupen hebben, het gat met voesten sloan, op de bres stoan.Iedere werkwoordelijke uutdrukking kan as een zelfstandig werkwoord beschouwd worden, want der is altied een oaverdrachtelijke inhold.
Een dudelijk veurbeeld is het land hebben. Dat betekent volstrekt nieet dat een mense land in bezit hef, nee, de mense hef gewoon de pest in, het land wördt nieet deur hem ehad.
Wördt ehad brengt ons op de volgende indeling van de zelfstandige werkwoorden:
(1)Oavergankelijke Werkwoorden en (2)Onoavergankelijke Werkwoorden.
(1)Werkwoorden diee kunt oavergoan van de bedrievende in de liejende vorm en ummegekeerd, bint Oavergankelijke Werkwoorden.Veurbeeld: Liejende zinne: Der is deur hem al een boel leed vereurzaakt (eworden) à deur hem – bedrievend of actief veurwerp; een boel leed – liejend of verdragend onderwerp; is vereurzaakt (eworden) – werkwoordelijk gezegde.
Bedrievende zinne: Hee hef al een boel leed vereurzaaktà Hee – bedrievend onderwerp; een boel leed – liejend of verdragend veurwerp; hef vereurzaakt – werkwoordelijk gezegde.
Slotsom: Vereurzaken is een oavergankelijk werkwoord. Oavergankelijk wördt oke wel transitief eneumd, onoavergankelijke heet wel intransitief .
NB Een werkwoord is oavergankelijk gebruukt as in de bedrievende zinne een liejend veurwerp veurkump. Een werkwoord is onoavergankelijk gebruukt as in de liejende zinne een liejend onderwerp steet.
Nog wat veurbeelden: Wiej gaerden eerpels. Zee gavven altied mooie blomen. As hee ekiedeld wier, kreiden hee het uut. ( bedr. zinne – As ter ene hem kiedelden, kreiden hee het uut.) – Ze kitsten mien alle nötten van de boom.
In het Dèventers wördt de oavergankelijkheid van werkwoorden oke wel bie zinnen met een veurzetselveurwerp gebruukt: Der wördt hier nöör rust verlangd. Op oe wördt ter erèkend.
Redekundige analyse: Der mot deur ons wel um ideeën edacht worden: Der – loos onderwerp; mot edacht worden – werkwoordelijk gezegde; um ideeën – veurzetselveurwerp! deur ons – actief veurwerp; wel – biewoordelijke bepaling van modaliteit.
