GDD XXX Betrekkelijke Veurnaamwoorden
1Betrekkelijke Veurnaamwoorden goat veurof an *zinnen, **diee heurt bie een zelfstandigheid (antecedent) in een veurige zinne.
Ze maakt de zinne wööran ze veurof goat ofhankelijk van diee zelfstandigheid. Zon zinne heet dan oke een ofhankelijke zinne of biezinne.1* zinnen is in de definitie de zelfstandigheid of het antecedent; **diee is het betrekkelijk(e) veurnaamwoord; **diee ……. t/m …… zinne. … is de ofhankelijke zinne of biezinne.
De Betrekkelijke Veurnaamwoorden bint: diee, wiee, dat, wat, welk(e).Opmerking: Welk(e) (Frans: quel, lequel) is uut het latijn oaver-enommen en heur iej in het Dèventers zelden of nooit gebruken.Veurbeelden: Ken iej de man, diee döör löp? man – antecedent, diee – betrekkelijk veurnaamwoord (betr. vnw.); Ken iej de man? – heufdzinne, diee döör löp – ofhankelijke zinne of bievoeglijke biezinne bie man.Bie de-woorden heurt diee en wiee: Dat is nog een olderwetse heerd, diee döör steet. Is dat diee jonge an wiee iej oew kuizen vort egeven hebt?Bie het-woorden heurt dat en wat: Geef mien het kröpken sloat möör wat (dat) döör lig’. Opm.: wat hef in het Dèventers veurkeur! In het Nederlands hef dat veurkeur!
Wat wördt altied gebruukt as:
- een hele zinne of een uutdrukking het antecedent is: Wiej hebt een niej huus, wat wiej erg fijn vindt (wadde wiej). Oge um oge, tand umme tand, wat een oldtestamentische uutdrukking is, hef nog een boel anhangers.
- ene van de woorden dat, datgene, hetgene, iets, niks, alles het antecedent is: Der is niks, wat hee nieet kan. Alles wat ik tervan wete, heb ik oe verteld.
- een oavertreffende trap het antecedent is: Dat is het ergste, wat ik mee-emaakt hebbe.
Der bint natuurlijk bepoalde uutspraakgewoonten egreujd. Enkele veurbeelden döörvan:Der is ens een meiken ewest, diee dat nieet wol. Wiej hebt een kelder, wat niks veurstelt. Toen ik dat mien vader vertelden, wat een rezzenabele kerel is, kreeg ik dalijk goeie road.
Der bint oke betrekkelijke veurnaamwoorden met in-esloaten antecedent: wiee, wat: Wiee gef wat hee hef, is weerd dat hee lef. Wiee = degenen (dennen) diee: dennen – antecedent, diee – betr. vnw.
Wat Vader dut, hef altied nut! Wat = Dat(gene) wat. Datgene – antecedent, wat – betr. vnw.
De samenstellingen met wöör geeft vake ook betrekkingen met antecedenten an. Döörumme wordt ze wel betrekkelijke biewoorden eneumd: De kogel, wöörop de baron zat, vloag soezend nöör de stad too (Baron Von Münchhausen).Wöörop = op welke (veurzetsel + betrekkelijk veurnaamwoord).
Andere veurbeelden van zukke biewoorden (betrekkelijke veurnaamwoordelijke biewoorden): wöörvan, wöörnoa, wöörveur, wöörachter.
In het Nedersaksisch wordt betr. vnw. biew. ook veur personen gebruukt: Döör löp den keerl wöörvan ik wel ens wat meer weten wil! In meert 1986 ontmoetten ik Van Mierlo, wöörvan ik al een hele hoop eheurd had.
Tweedenaamsvalvormen as wieens, wier komt in het Dèventers ageenieet meer veur! Ze wordt umschreven met van wiee of wöörvan.
NB. In: De vroage, wiee (of) dat edoan hef, blif onbeantwoord – is wiee (of) gin betrekkelijk veurnaamwoord, möör een vroagend veurnaamwoord: Wiee of dat edoan hef?
