De Lightert - Averlo (13-11-2010)
Averlo is de buurtschap in de olde gemeente DIEPENVEEN, noe gemeente DÈVENTER, wöör mien oavergrootvader Johan Lankkamp in 1862 begon as heufd van de openbaere legere schole. Hee is dat ewest töt 1907. De lèzer zal zich dus wel kunnen veurstellen dat ik heel blie was met de volgende vroage diee mien emaild wier: … “een vraagje over het dialect. We komen een naam van een boerderij tegen: De Lig(h)tert. We weten niet waar die vandaan komt” … “Kan het zijn dat Ligtert iets met die leegte te maken heeft?” De mailster hef mien namelijk eschreven dat diee boerderieje in een ‘leeg’ gelègen gebied lag. Zee woont in Averlo en dut samen met anderen onderzeuk op historisch terrein. As dialectman (met veural belangstelling veur Dèventer en umgeving) beantwoord ik de vroage graag.
Meugelijkheid ene: Het grondwoord van ‘ligtert’ is ‘lig(t)’ of ‘lich(t)’. Een ‘lichte’ is een ‘böörmoder’ van de koo, oke wel ‘noageboorte’. ‘Bören’ is dragen. De ongeboren vrucht wördt edragen en ligt dus in de ‘lichte’. Het meervold van ‘lichte’ is ‘lichter’. Dat woord wördt weer as enkelvold gebruukt veur ‘ligplaatse’ In de bee®stenstal bint (is) de ‘ligplaatse(n)’ veur de bee®sten. “De Lightert” zol dus “De Beestenstal” betekend kunnen hebben. Möör joa, dat kan ons feitelijk enkeld de naamgever vertellen!
Meugelijkheid twee: Een ‘lichte®’ (zd. ned.) is een stutte onder een kore, hoake van een egge, rieem oaver een zadel wööran deur lussen de berries van een kore eschoaven wordt. Ikzelluf zol mien bedrief nooit zoo neumen!
Meugelijkheid driee: Een ‘lichter’ is een doodkiste (of oke wel een schommel) (west brab., oost vlaams, Ruinerwolds). In dat geval kan op diee boerderieje veur de ‘burenhulpe’ een ‘opböörkiste’ hebben estoan veur sterfgevallen in de noaberschap. Möör döör geleuf ik niks van.
Meugelijkheid viere: De boerderieje lag ‘lege’ volgens ‘het mailtjen’ dat ik krege. Een ‘lichter’ is een schip (um lading uut zeeschepen nöör het land oaver te brengen). Stond het land um disse boerderieje zoo vake onder water dat ze een ‘lightert’ neudig hadden um het vee oaver en langes de Soestwètering in veiligheid te brengen of nöör ene van de dieken? En had disse boer een lichter? Het zol zoo möör kunnen!
Zoo zol ik nog meer verklöringen kunnen bedenken. Möör wiee bin ik? Lèzer, doot oew beste en speur in de wereld rond um noazaten van de stichter van diee boerenhofstee te vinden. Zeker en veste, as ter nog ene of meer bint, dat diee vertellen kan of kunt wiee de naamgever is en wat hee döörmee veurehad hef. Meschiens is de betekenis wel een combinatie van alle hier eschetste meugelijkheden. En meschiens is het wel ene van de meugelijkheden diee ik hier egeenieet an de order esteld hebbe. Ik zol het kunnen holden op de eerste ‘optie’: “Beestenstal”, uutesproaken as ‘Bee®stenstal’ of … op de laatsten, die noe kump: ‘Lichter’ kump oke veur as ‘Lechter’. Dat vond ik in ‘Etymologisch Dialectwoordenboek’ van Prof. Dr. A.A. Weijnen. à lechter, lechteren, leegter nageboorte, inz. van vee, bij drachtigheid uit de schede komende blaas, slijm bij nageboorte van een koe, leger van een haas (oostnbr. Limb.) = ohgd. Lehtar ‘nageboorte, baarmoeder’. Afl. van liggen. Grondbetekenis: ‘ligplaats’. (Kuijk: leegter is van dezelfde basis als liggen, ‘laag’ eveneens)
De mailster van het ‘probleem’ denkt gezieen haer vroage an leeg-elègen boerderieje met land. Diee eerste gedachte ‘leeg’ zit in ‘lightert’; het zol dus best ens helemoale juust wèzen kunnen: “De Lightert” à De leeg-elègen Plaatse (BOERENplaatse). Döör hold ik het op!
De achterkleinzönne van Meister Lankkamp