Oavergunst
'Het Bureau' wordt een roman in zeven dikke delen. De auteur is J.J. Voskuil. Omdat deze roman gaat over de gebeurtenissen op een instituut waar men onderzoek doet op het gebied van tradities, gewoonten, dialecten, oude vertellingen en versjes, heb ik me voorgenomen alle delen aan te schaffen en te lezen. Sterker nog, ik heb al drie delen; ze zijn heel duur, maar ... wat ik gelezen heb, vind ik de prijs ten volle waard.
In het tweede deel, 'Vuile handen', ben ik gevorderd tot bladzijde 74. Daar lees ik iets wat volgens mij niet kan kloppen. De directeur van Het Bureau, waar Maarten Koning, de hoofdpersoon in deze roman, werkt, schrijft hem een briefje. Op dat moment verblijft Maarten met zijn vrouw Nicolien voor een korte vakantie in Wapenveld, aan de IJsselkant van de Veluwe. Een kort citaat: 'Terwijl ze naar de toespraak van Samkalden zaten te luisteren, kwam de postbode het tuinhekje binnen met een brief. Maarten haalde hem uit de bus. 'Een brief van Balk', zei hij, de kamer inkomend. 'Van Balk?' vroeg Nicolien verbaasd. Hij sneed met zijn zakmes de enveloppe open, bevangen door bange voorgevoelens. Het was een kort briefje: Maarten, Ik hoor van Asjes dat je in Wapenveld zit. Kun je even naar het dorp gaan en bij een autochtoon informeren hoe ze daar 'Euvelgunne' uitspreken? Let vooral op of het 'euvel-' of 'euver-' is. Dat is belangrijk. En wil je mij dat even telefonisch laten weten? Het heeft haast. Jaap.'
'Mijnheer Voskuil, of U wilt de lezer laten weten hoe Balk zich vergist, of U vergist zich', denk ik. Ik bel meteen naar Aduard. Mijn zoon is thuis. "Gerrit, weet jij wat Euvelgunne betekent?" "Nee, maar ik weet wel dat het industrieterrein van Groningen-stad zo heet". Ik zeg dat ik dat weten wou, want dat ikzelf wel weet dat 'euvelgunne' afgunst betekenen moet. 'Overgonste' is Middelnederlands. In het Nedersaksisch is het in verschillende uitspraken blijven hangen: oavergonst, oavergunst, euvelgunst, evelgunst (denk aan het engelse 'evil'), evergunst, euvelgunne, evelgunne, evergunne. Ik weet zeker dat Euvelgunne of Euvergunne niet in de buurt van Wapenveld voorkomt. Daarom informeer ik bij de voorzitter van de Dialektkringe Salland en Oost-Veluwe, die in Heerde woont. "Wulie zekt Eèvergunne tegen dat watertjen", zegt hij. Ik weet nu dat de 'Evergunne' langs de IJssel ligt en een gegraven wetering zijn moet. Arie Hofstede, ook van de Oost-Veluwe afkomstig, weet me te vertellen dat het watertje ook nog met het klooster daar en een pad te maken heeft, dat van Wapenveld naar Markelo leidde, en al snel de IJssel moest kruisen. Dat vind ik aardig, want 'ever-' zit ook in 'everman', wat 'veerman' betekent in het Oost-Middelnederlands. Tenslotte bel ik de VVV in Wapenveld. Alle lof voor die vereniging. Binnen een uur weet ik dat in 1320 de 'Evergunne'gegraven is. Er werd over de ontwatering hevig geruzied. Grote jaloersheid waarschijnlijk, omdat het watertje zo kort langs het klooster kwam. Daarom werd ook begonnen aan de Nieuwe Wetering. Om die reden is het eerste watertje Afgunst of Evergunne genoemd. Een mooi verhaal.
De èverman bestaat niet meer. Ik kom het woord tenminste niet meer tegen. Oavergunst is bijna overal 'ofgunst' geworden, maar in Twente wordt een 'enkel moal' nog 'ouwergoons' of 'oavergoons' gehoord om ons eraan te herinneren dat ouwer, oaver, oavel, oevel, euvel, evel, ever kwaad, slecht betekent. Wie afgunstig is op iemand, gunt die ander niet het goede, maar het kwade. Het goede wordt mis gegund en niet raak. Misgunnen deed men de gravers hun afwatering. Maar Wapenveld gun ik de Evergunne, zoals ik Groningen Euvelgunne gun. En zo zit dat, mijnheer Jaap Balk!