Battem
Bathmen is een mooie plaatse. Dat vind ik teminsten. In spelling is de name oke mooi. Wöör ik wel altied meujte mee heb, is diee spelling. De uutspraak is noe ene keer ‘Battum’ met de –u- van zus of ‘Batt’m’ met de stomme -e- van Holten, dus eschreven ‘Battem’. Diee stomme –e- neume wiej oke wel ‘sjwa’. Möör dat is nieet zoo veurnaam. Net as ‘Dèventer’ een name hef diee uut de Keltische tied of döörveur stamt, is dat oke met ‘Battem’ het geval. Bie beide namen blieft de geleerden möör gissen wat ze betekent en hoe of ze ontstoan bint. Loat ik oke nog es in disse gevallen ene gissing doon diee ik nog weinig vermeld ezieen hebbe.
‘Dèventer’ zol wel ens te maken können hebben met ‘dooi’. ‘Dèven’ most meschiens uutesproaken worden as ‘deujen’ en kan dan wel hetzelde wèèn as ‘dooien’, wat ‘smelten’of ‘wegkwienen’ of ‘sterven’ betekent. ‘Dunne worden’ of ‘dunnen’ zol het oke wel betekend können hebben. En dan denk ik natuurlijk oke an water. Dat is ook dunne. En dat is dan weer esmolten ‘ies’, wat mien weer een associatie gef an ‘Iesselt’. En wat ziee ik dan veur mien? Een streumken smeltwater, ‘Iesselt’, met zandheuvels of dunen der umhen. Op diee dunen greujt bomen: ‘ter’, ‘treo’, ‘tree’ in het Engels. En zoo mot Dèventer betekend hebben ‘Boomgroepen an de waterstroom’. Wat anders kan ik ter nieet van maken.
Ik geleuve dat namen as ‘Collemscoate’ en ‘Battem’ uut de zelde tied stamt. ‘Collemscoate’ is makkelijk te verklören as ‘koalenbrandershut’, want in de veurhistorie was koalenbranden een dagelijkse bèzigheid, zeker in de iezertied, bie de verwerking van iezeroer. Met ‘Battem’ lig het nog ingewikkelder as met ‘Dèventer’. Het zol te maken können hebben met een stam- of familieheufd diee ‘Bato’ heetten en diee döör zien woongebied met grond, zien ‘heim’ had. ‘Batoheimen’ zol een combinatie ewest hebben können. Der bint nieet völle stappen neudig um döörvandan op ‘Bathmen’ en ‘Battem’ te kommen. Möör het kan oke wèèn dat ‘bat’, ‘goed’, ene van de grondwoorden is. Denkt möör an ‘bet (goed)’ – bèter – best’. In dat geval was het een vruchtböör gebied, met een mooie gelègenheid töt landbouw en veeteelt op de beekklei langes de Schipbèke: ‘Betheim’.
Battem is een plaatse, diee bie de Dèventersen nog wel ens eneumd wier en wördt. Mien opa zat es een keertjen smiddes in de luiestool te sloapen. Ik vroege mien vader of e zieek was. “Welnee jungesken, hee zit de Battemse krante te lèzen!” En mien vader lei mien uut dat Opa zien middagslööpken zat te doon. Töt op vandage snap ik nog nooit precies wöör diie uutdrukking vandan kump. Meschiens is het zoo dat het dorp een plaatselijk blaadjen had wöör iej bie in sloap vielen van verveling…, ik wete het anders oke nieet. ‘Achter de Battemse Vetkolk’ is een dudelijker uutdrukking. As ik het adres nieet wiste van een meiken of een jonge diee bie mien op schole zat en der wier mien evroagd wöörof diee woonden, dan antwoordden ik: “Achter de Battemse Vetkolk”. Het mooiste was dat ik een keer ehad hebbe dat ter toen evroagd wier: “En hoe kom ik döör?” Ik wazze nieet zoo gemeen um de vroager Kolkbos in te sturen. Ik bekenden möör dat het een grepken was.
Een enkele keer zag iej vrogger in de olde binnenstad van Dèventer een totaal verlopen keerl goan, slingerend zien weg zeukend van kroeg nöör kroeg. Oapenböre dronkenschap was in diee tied nieet too-estoan en zon vent wier dan ook vake in de krage egrepen. “Diee is väste weer nöör de Battemse kärmse ewest”, zeien wiej dan, allewel wiejluu nieet wisten wat de Battemse kärmse feitelijk was. “Diee woont in Schalkbattem”, zeien wiej, as enkele klassegeneutjen op de middelböre schole ärns tussen Schalkhaer, Letele, Battem en Collemscoate woonden en wiej nieet precies wisten wöör. En oke is een hele mooien: “Wöör is oew vader?” – “Diee is nöör Battem um de zunne op te trekken”. Möör de laatsten kui’j natuurlijk enkeld möör gebruken as de lucht zwöör bewolkt is. Een variant is: ”Fiets es effen nöör Battem”. – “Wöörumme?” – “Um de zunne op te trekken!”
