Bakzeudjen
In het algemeen hold ik nieet van vis, um te èten tenminsten; um nöör te kieken bint ze veur mien. Ik magge alle vissoorten graag zieen zwemmen. Ik vind hun sierlijke lieven mooi. Dooie vissen mag ik nieet en van hun geur mot ik niks hebben. Der bint natuurlijk uutzonderingen, bieveurbeeld forel, zalm, paling. Möör dan mot ze wel heel lekker ebakken of erookt wèèn. Het gekke is da’k as jonge wel graag met de visgärde an ’n Iesselt zatte te vissen en ik wazze der ook wel gehaaid in um de esselingen, voorns, böörzen en andere soorten uut het water te sloan. Ik namme zon zeudjen vis, soms wel twintig stuks, nieet graag mee nöör huus, allewel mien moder en vader gek wazzen op vis. Mien breurs vonden gebakken vis wel lekker. Zee nammen ze wel mee nöör huus. Mien moder zei dan: “Iej hebt mien weer een mooi bakzeudjen mee-ebracht”. En wiej genoaten van diee opmerking, veural oke, wiel het zoo echt Dèventers klonk: bakzeudjen.
Nederlands veur bakzeudjen is ‘bakzoodje’ of ‘bakzooitje’. Op 28 augustus 2014 bestond de “Dikke Van Dale” honderd jöör. In diee eeuw is het woord ‘zooi’ oke in dat woordenbook ekoamen, nöör ik wete pas in de latere tied. ‘Zo’ steet ter in de betekenis van ‘kook’. De nèvenvormen ‘zooi’ en ‘zode’ wordt tèvens eneumd. Diee beiden teunt heel mooi dat ‘zeudjen’, ‘zoodje’, ‘zooitje’, van ‘zieden’ of meschiens ‘zooien’ komt. Diee betekent immers ‘koaken van een bepoald mengsel’. Een ‘bakzeudjen’ is dus niks anders as een verzameling vissen, diee lekker ekoakt of ebakken worden könt. Der is wel een wat oaverdrachtelijker betekenis uutekoamen, namelijk ‘rommeltjen’, ‘rotzeudjen’. Ik ziee nog diee man op het stembureau zitten, bie de laatste vekiezingen, diee bie de zoovölste hertelling zien rommelige berg stembiljetten van zich ofschoaf nöör de veurzitter en riep: “Hier hei’j het hele bakzeudjen en zeuk het noe zelluf möör uut!”
Bie ‘Aerdrijkskunde’ op de legere schoale most ik nog leren oaver ‘zeepziederijen’ en het koakproces bie het maken van zeep wier deur ‘Meneer’ helemoale uutelegd. Ik leerden nog van ‘zieden – zood – gezoden’ en dat het een sterk werkwoord was, wat zien eigen van binnen veranderen kon. ‘Meneer’ wist ordening in de chaos te brengen. Hee deej in het klein wat de ‘Van Dale’ in het groot dut. Uut het bakzeudjen an woorden wat dagelijks oaver de medewerkers an dit woordenbook wördt uutestort, weet zee moaltieden an gegevens te bereiden. Ze maakt ter èètböre soep van en … met balletjes! Het wordt gin ‘soepzeudjen’.
Iej weet dat de vangst van woorden steeds möör deurgeet. Der bint heel wat amateurvissers diee meewerkt an het bakzeudjen an woorden dat dagelijks denk ik bie ‘Meneer Van Dale’ binnen kump: hee wacht alsmöör op antwoord. En um de zoovölle jöör kump ter weer een nieje uutgaven uut van de “Dikke Van Dale”. Döörumme mag 28-08-2014 met recht een feestdag eneumd worden! Honderd en vieftig jöör wördt ter al ewerkt an de vastlegging van de Nederlandse woordenschat!
Oaver twee jöör, in 1916, is het honderd en twintig jöör elejen dat W. Draaijer zien woordenbeuksken van het Dèventerse dialect deej verschienen. Uut het bakzeudjen van woorden bereidden hee een lekkere moaltied. Döörnoa bint in negentien zesendertig en negentien zesentachtig nog twee heerlijke moaltieden klööremaakt. Ik vind het fantastisch dat ik altied nog van diee ‘gerechten’ genieeten magge.
Bakzeudjen, soepzeudjen, rotzeudjen: De kern ‘zeudjen’ of ‘zooi’ dut al egeenieet meer an ‘koaksel’ denken, möör … in ‘waterzooi’ wel! Dat is een idee! Ik wete nog nieet wat ik vandage èten zal: Ik make Gentse waterzooi. Iej weet nieet wat dat is? Iej hebt toch zeker een “Dikke Van Dale”? Zeuk onder de –Z-. Iej hebt hem echt nieet? Dan wordt het de heugste tied da’j oe der ene anschaft.
Meneer Van Dale, alle medewerkers dus, Van Härte Gefilseteerd, deur Crödde van Niessel.
